| حوادث بزرگ می‌توانند مبدأ تاریخ قرار گیرند و دوران‌های نوینی را شروع کنند. ظاهراً برخی بر این باورند ویروس کرونا چنین خاصیت و ظرفیتی دارد که جهانی نو رقم بزند. سجاد هجری، پژوهشگر پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت، در متن زیر که در مهر منتشر شده، ما را به تأمل در این پرسش دعوت می‌کند.

این روزها که بلای کرونا دامن جهان را گرفته، یادداشت‌هایی فراوان و نوشتارهایی گوناگون در فضای مجازی ناظر بدان در سطوح و از جهات مختلف نگاشته و منتشر می‌شود و از قضا، برخی که در میان‌شان فلسفه‌خوانان و دانانی نیز هستند، در نوشته‌هاشان هر یک به نحوی و با ادله‌ای، نوید پیدایی «جهانی نو» پس از کرونا را داده‌اند؛ اما پیدایش جهانی نو پس از کرونا چقدر محتمل و این «بیش‌بینی» چقدر اعتناپذیر است!؟ فارابی، حکیم اسلامی مؤسس، کتاب «قوانین» افلاطون بزرگ را که در پایان عمر نگاشته و در آن برخی آرای «جمهوری»، کتاب سیاست نام‌ورش، را نقد کرده، تلخیص نموده که با نام «تلخیص النوامیس» بارها نشر و به فارسی نیز ترجمه شده است.

شر کرونا مرا به یاد بند نخست گفتار سوم تلخیص انداخت؛ آن‌جا که فارابی-افلاطون می‌گوید: «ابتدأ یبین أن وضع النوامیس ودروسها وتجدیدها لیس هذا شیئا محدثا فی هذا الزمان لکنه شیء قد کان فی الأزمان القدیمة وسیکون فیما یأتی منها وبین أن فساد الناموس ودروسها یکون من جهتین أحداهما لمرور الأزمان الطوال علیها والأخری للحوادث العامة التی فی العالم مثل الطوفانات والأمراض الوبئة المفنیة للناس» و بروشنی، علل / عوامل تباهی و نابودی ناموس / قانون / سیره / سنتی را از گذشته‌ی جهان تا آینده‌ی آن، ۱. گذشت زمانی دراز و ۲. رخ‌دادهای فراگیر در جهان می‌داند و دو نمونه / مثال برای این حوادث / روی‌دادها برمی‌شمارد: ۱. توفان‌ها (که توفان نوح علی نبینا وآله وعلیه‌السلام را به ذهن متبادر می‌کند!) و ۲. بیماری‌های واگیردار نابودگر مردم که این دومین به ویژه «طاعون» را به ذهن می‌آورد که تاریخی بس عبرت‌آموز دارد و اکنون هر که این نمونه را بشنود یا بخواند، نخست کرونا به یادش می‌آید؛ زیرا چنان ذهن‌ها درگیر آن است که حتی کشتار مسلمانان در هند را نیز نمی‌یابد!

آیا کرونا می‌تواند سنت / ناموس / سیره / قانون‌ها را دگرگون سازد!؟ پاسخ بدین پرسش دشوار و شاید نشدنی است؛ ولی اگر به دور و بر خویش بنگریم، هم‌اکنون کم نیست آداب و رسومی که در ظرف کرونا «تعطیل» شده؛ از دست دادن گرفته تا برخی مناسک عبادی! اما آیا این پایدار است؟

شاید کسی بگوید که انسان که از «اُنس» است، چنان با شرایط نو خو می‌گیرد که میلش به بازگشت بدان‌چه پیش‌تر بوده، کم می‌شود و آن‌گاه که می‌بیند (احساس و تجربه می‌کند!) بدون آداب یا سننی، بی‌هیچ کم‌بود و خللی می‌تواند زندگی کند، گرایشش به رجوع بدان آداب و سنن کاسته می‌شود! این‌جا باید «نگران» آن دسته نوامیس و رسومی بود که به نحوی در جامعه کم‌رنگ شده و برخی از آن می‌گریزند و برخی نیز با آن می‌ستیزند و کرونا نیز آن را به تعطیلی کشانده است!

کرونا به حتم با خود چیزهایی نو می‌آورد و هم‌اکنون نیز در گفتگوی مردم آن‌ها را می‌توان دید و شنید؛ تا آن‌جا که می‌توان به «فرهنگ کرونا» اندیشید! شاید کسی ژرف‌تر، از دگرگونی «دید» آدمیان به جهان با تجربه این بلای شر بگوید و شاید برخی که در چندین یادداشت به مقولات قضاوقدر و کیفیت دخول شر در آفرینش که پرسشی کهن و تاریخی‌ست، پرداخته‌اند یا آنان که «ترس‌آگاهی» را که کلیدواژه برخی فلسفه‌های نوست درباره کرونا، طرح کرده‌اند، چنین نگاهی داشته‌اند! سخن درازست و پرسش بسیار!

| جهان امروز ما «کرونایی» شده و ما را به هراس انداخته است. اما در این میان، اهل دین و دیانت منبع لایزالی را معرفی می‌کنند که گویا درد و درمان در دست اوست. محمد محمدرضایی استاد دانشگاه تهران از تأثیر آموزه‌های دینی در درمان بیماری‌ها سخن می‌گوید. این گفتار در مهر منتشر شده است.

کسانی که اعتقاد به خداوند دارند و توحید را قبول کردند و معتقدند خدایی یگانه که خالق همه آسمان‌ها و زمین است، وجود دارد باید در عمل شأن هم روش و منش توحیدی یا سبک زندگی توحیدی را سرلوحه کار خودشان قرار بدهند. ما معتقدیم که خداوند خالق همه اشیا است، «قُلِ اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ» (رعد/۱۶): بگو خداوند خالق همه چیز است و اوست یکتا و پیروز. علاوه بر اینکه دلالت بر این امر می‌کند که خداوند یگانه است، عقل هم دلالت می‌کند و معتقد است که همه موجودات عالم فقیر هستند و فقط خداوند غنی حمید است.

اعتقاد به توحید منافاتی با نظام علی و معلولی در عالم ندارد

وی گفت: توحید در خالقیت و اینکه خداوند خالق همه اشیا است به این معنا نیست که نظام علی و معلولی یا اصل علیت را در نظام عالم نفی کنیم. خداوند این عالم را خلق کرده و براساس یک سری سنتها و قواعد و قوانینی که بر این جهان حاکم کرده است، لذا در قرآن می‌فرماید: «اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَابًا فَیَبْسُطُهُ فِی السَّمَاءِ کَیْفَ یَشَاءُ» (روم/۴۸) خدا همان کسی است که بادها را می‌فرستد تا ابرها را به حرکت در بیاورد، سپس آنها را در پهنه آسمان آن گونه که می‌خواهد می‌گستراند و متراکم می‌گرداند. در این آیه به روشنی تأثیر باد در به حرکت در آوردن ابرها تصریح می‌کند و یا قرآن آفرینش را به حضرت عیسی (ع) برگزیده خداوند نسبت می‌دهد که به اذن قوه الهی، خلق می‌کرد که در قرآن می‌خوانیم: «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَأَنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ» (آل عمران/۴۹) من از گل برای شما چیزی به شکل پرنده می سازم و در آن می دمم که به اراده و مشیت خداوند پرنده‌ای می‌شود. پس توحید منافاتی با نظام علی و معلولی در عالم ندارد. این عالم و نظام آفرینش براساس یک سری قوانینی اداره می‌شود.

محمد محمدرضایی با بیان اینکه توحید در ربوبیت به این معناست که کارگردان جهان آفرینش همانند خالق آفرینش یکتاست، گفت: یعنی این طور نیست که خداوند خلق کرده باشد و شخص دیگری اداره‌کننده جهان باشد. «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» هر چه در این عالم اتفاق می‌افتد، کارگردانش خداوند است و این تدبیر به دو نوع است: تدبیر در تکوین و تدبیر در تشریع. یعنی ربوبیت در تکوین هم وجود دارد. همه این نظام عالم و فعالیت‌هایی که می‌کنند، رب و کارگردانش خداوند است.

وی افزود: نوعی توحید در تشریع هم داریم که خداوند تمام قوانین که برای سعادت بشر وضع کرده است در قرآن و سنت پیامبر (ص) ائمه معصومین (ع) قرار داده است، لذا می‌گوید: «وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (آل عمران / ۴۵) ما باید به دستوران خداوند گوش فرا دهیم. یکی از مراتب توحید، توحید در عبادت است که قرآن می‌فرماید: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ» (نحل/۳۶) ما در میان هر امتی، رسولی برانگیختیم که خدا را بپرستند که از طاغوت اجتناب کنند. توحید در عبادت به این معناست که هر عبادتی که انجام می‌دهیم باید برای خدا باشد تا اگر ائمه اطهار را تعظیم و تکریم می‌کنیم، اینها در راستای توحید افعالی است و این طور نیست که ما استقلالی برای اولیای الهی و ائمه اطهار در مقابل خداوند قائل باشیم. چون اینها عبد صالح خداوند بودند و به مقام قرب الهی رسیده بودند، در واقع به این خاطر آنها را تکریم و تعظیم می‌کنیم.

این کارشناس فلسفه دین اظهار داشت: در نظام عالم خداوند قوانینی قرار داده و برای هر شیء، خاصیتی قرار داده است. برای خورشید روشنایی قرار داده است و قوانینی قرار داده که از ما خواسته تعقل کنیم و راز این عالم و هستی را کشف کنیم و پی ببریم که خداوند خالق همه هستی است و رب العالمین خداوند یکتاست. این سنتها و قوانین این گونه نیست که اگر موجودی، اثری داشت و دارویی برای مریضی خوب بود، این قانون که کشف شد برخلاف توحید باشد. این عین توحید است.

وی با بیان اینکه تکریم و تعظیم مشاهد مشرفه بر ما واجب است و حتی توسل جستن و تبرک جستن جز سفارشات قرآنی است، گفت: در داستان حضرت یوسف که در قرآن آمده است، آمده که وقتی حضرت یعقوب بر اثر فراق حضرت یوسف نابینا شد، حضرت یوسف گفت: «اذْهَبُوا بِقَمِیصِی هَذَا فَأَلْقُوهُ عَلَی وَجْهِ أَبِی یَأْتِ بَصِیرًا» (یوسف/۹۳) «فَلَمَّا أَنْ جَاءَ الْبَشِیرُ أَلْقَاهُ عَلَی وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِیرًا» (یوسف/۹۶)» پیراهن مرا بر روی صورت پدرم بیاندازید او بینا می‌شود، فرستاده هم این کار را می‌کرد و او بینا شد.

وی تصریح کرد: ما قائل هستیم هر اثری در این عالم هست و هر قانونی که وجود دارد، هر دارویی که برای بیماری کشف شده، قانون خداوند است. خداوند این خاصیت را به آن شیء داده که این خاصیت را داشته باشد. از چراغ و نور استفاده می‌کنیم. در مشاهده مشرفه از سیستم روشنایی و گرمایی استفاده می‌کنیم، اینها قوانینی است که خداوند برای ما قرار داده است و در ذهن دانشمندان قرار داده است که آنها را کشف کنند. پس هم تبرک جستن برای ما خوب است و هم کشف قوانین الهی خوب است و همه اینها در راستای توحید است، اما نباید از نکته‌ای غافل شد و آن این است که ما قواعدی در فقه داریم با عنوان قاعده لا ضرر و قاعده لاحرج. این قواعد، قواعد حاکمه فقهی هستند، قواعدی هستند که بر تمام احکام و مقررات اسلامی حاکم و چیره هستند. خداوند به ما گفته که روزه بگیرید، روزه بر شما واجب است، اما اگر ما مریض بودیم، روزه بر ما واجب نیست. برای نماز خواندن لازم است وضو بگیریم یا غسل کنیم، اگر در شرایطی، آب سرد وجود داشت و امکان تهیه آب گرم نبود و اگر با آب سرد استحمام کنیم و یا وضو بگیریم به ما آسیبی می‌رسد، این حکم برداشته می‌شود و لذا ما باید تیمم کنیم، پس قوانین و احکام واجب الهی اگر باعث ضرر و زیان انسان شود، حکم برداشته می‌شود، چون جان انسان برای خداوند خیلی مهم است و قوانین الهی به گونه‌ای نیست که انسان را در عسر و حرج قرار دهد، لذا در قرآن می‌خوانیم: «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ» (بقره/۱۸۵) خداوند نمی‌خواهد شما را در سختی قرار دهد، بلکه می‌خواهد شما را در راحتی قرار دهد، یعنی در واقع دین، سهل و ساده است. این طور نیست که تکلیف بما لایطاق باشد. با من به گونه‌ای رفتار کند که در وسع من نباشد. از طرف دیگر ما باید مراقب بدن خودمان باشیم، در قرآن می‌خوانیم: «وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ» (بقره/۱۹۵) خودتان را به هلاکت نیاندازید.

رجوع افراد غیرمتخصص به متخصص، سیره عقلایی است

وی تأکید کرد: از طرف دیگر ما اطلاعات پزشکی نداریم و این قاعده رجوع افراد غیرمتخصص به متخصص، سیره عقلایی است. بر اساس آن ما مجوز تقلید دینی را صادر می‌کنیم. عقل می‌گوید و این سیره عقلاست که در همه علوم و فنون افرادی که اطلاعی ندارند به افراد متخصص و خبره مراجعه می‌کنند. این امر بدیهی است، یک امر فطری است. پس حفظ جان من واجب است. قواعد پزشکی، قواعد تخصصی است و هر کسی صلاحیتی در آن ندارد. ویروسی وارد جامعه شده است، متخصصان معتقدند اگر اجتماعاتی ایجاد شود این ویروس با سرعت بیشتری در جامعه نفوذ می‌کند و افراد بیشتری را مبتلا می‌کند، ممکن است بدن آسیب ببیند و انسان به هلاکت برسد. ممکن است شخصی ناقل این بیماری باشد بدون اینکه خودش بداند و عده دیگری را بیمار کند و …. بنابراین من این مجوز را ندارم.

محمدرضایی در ادامه گفت: جان انسان آن قدر در دین اسلام مهم است که اگر یک انسان احیا شود، انگار همه انسان‌ها احیا شدند. «مَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعًا» (مائده/۳۲) هر کس انسانی را از مرگ رهایی بخشد چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. من مجوز ندارم که به بدن خودم آسیب برسانم. من تنها متعلق به خودم نیستم. من متعلق به جامعه هستم. بدن ما امانتی است که خداوند در من قرار داده است، لذا ما باید در حفظ آن بکوشیم. لذا در روایات آمده است که لاضرر و لاضرار فی الاسلام، ما نه می‌توانیم به خودمان ضرر بزنیم و نه می‌توانیم به دیگران ضرر برسانم. اگر ما این قواعد پزشکی را رعایت نکنیم، هم به خودمان و هم به دیگران ضرر زدیم و این امر در اسلام نهی شده است.

وی اضافه کرد: بر فرض اگر دستور الهی باشد که به ائمه توسل و تبرک بجوئید، بعضی مواقع یک سری قواعد حاکمه ای وجود دارد که باعث می‌شود که هم به خود و هم به دیگران ضرر برسانم. خداوند از این امر، نهی کرده است و اگر من تشخیص بدهم یک بیماری‌ای گرفتم، فلان دارو برای این بیماری مناسب است، این نکته برخلاف توحید نیست این هم قانون الهی است. خداوند آن قانون را در طبیعت قرار داده است که اگر چیزی خارج از حیطه ربوبیت خداوند است همه موجودات تحت سیطره خداوند هستند، هم خالقشان خداوند است و هم رب شأن خداوند است، لذا اگر من از آن هم استفاده کنم کار نادرستی نیست.

وی با بیان اینکه مطالعه و تحقیق و … توصیه خداوند است، گفت: لذا پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرماید: «اطلبوالعلم ولو بالصین»، علم را طلب کنید حتی اگر در چین باشد. علما می‌فرمایند که در چین آن زمان، علم توحید و خداشناسی و علم دین وجود نداشت، منظور پیامبر همین علوم تجربی بوده است. پیامبر به ما سفارش کرده است که بروید علوم تجربی را یاد بگیرید و اگر یاد گرفتید و متخصص شدید در پزشکی، فیزیک و شیمی و.. آن را برای جامعه اسلامی به کار بگیرید. این امر در چارچوب توحید هست که خداوند یک اثری را در طبیعت قرار داده و به بشر اجازه داده تا آن را کشف کنند، حال اگر ما دارویی را برای بیماری‌ای استفاده کنیم، برخلاف دستورات الهی نیست.

وی افزود: همان طور که خداوند فرموده به اولیای الهی توسل و تبرک بجوئید، فرموده که جان خود را حفظ کنید و لذا چون در اینجا ضرری وجود دارد و بدن خودم آسیب می بیند و هم به دیگران و جامعه آسیب می زنم، یک موحد مسلمان باید به این دستورات گوش دهد و به گونه‌ای رفتار نکند که خدایی ناکرده، دین را یک امر غیرعقلانی جلوه دهد و طوری شود که استعمارگران و دشمنان اینها را بهانه‌ای برای تخریب و تضعیف دین تبلیغ کنند و ذهن نسل جوان ما و جهان را به گونه‌ای تغییر دهند که دین یا علما با علم مخالف هستند. خداوند قوانینش را در طبیعت قرار داده و از ما خواسته اینها را کشف کنیم. اینها سنت الهی است، اصلاً بر ما واجب است که این قوانین را کشف کنیم و به کار بگیریم، لذا قرآن می‌فرماید: حفظ بدن واجب است، من چون اطلاعی ندارم «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» (نحل/۴۳) شما از کسانی که متخصص هستند، سوال کنید. سوال کردن همراه با عمل کردن است، لذا سبک توحیدی و قانون الهی اقتضا می‌کند در جایی که ضرر وجود دارد می‌توان واجبی را ترک کرد. به خاطر اینکه در پیشگاه الهی، انسان اهمیت دارد، تا زمانی که آن ضرر برطرف شود، ملزم به اجرا هستم.

رعایت دستورات پزشکی از اهم واجبات است

وی با بیان اینکه مشاهد مشرفه، توسل پیدا می‌کنیم، اظهار داشت: آیا توسل به این معناست که خودمان را به ضریح بچسبانیم؟ اگر اجتماعی ایجاد می‌شود و ترس از شیوع ویروس وجود دارد، آیا من می‌توانم انسانی را نابود کنم؟ مگر قرآن نمی‌فرماید: «مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا» (مائده/۳۲) اگر من انسانی را بکشم، انگار همه انسان‌های روی زمین را کشتم. در این صورت عدم رعایت مسائل بهداشتی که جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازد، برخلاف دستور الهی است که من بخواهم هر طور که دلم می‌خواهد رفتار کنم و خودم اجتهاد بکنم، لذا همان طور که مراجع عظام تقلید ما فرمودند: رعایت دستورات پزشکی از اهم واجبات است و به خاطر همین امر هست که از مراجع خودمان تبعیت می‌کنیم و سیره عقلا هم این است که در مواقعی که تخصص نداریم به متخصصان مراجعه کنیم.

محمد محمدرضایی ادامه داد: روزه واجب است، اما وقتی که مریض شدیم می‌توانیم روزه نگیریم. بیماری و ضرر با روزه گرفتن و قادر نبودن برای روزه گرفتن را پزشکان تشخیص می‌دهند، لذا حکم و تأکید بر روزه گرفتن برداشته می‌شود. خداوند که نمی‌خواهد بشر را در سختی قرار دهد، لذا اگر به ما می‌گویند در مشاهد مشرفه باید در شرایط خاص، مسائل بهداشتی خاص را رعایت کنیم باید گوش کنیم و این امر منافاتی با سبک زندگی توحیدی ندارد.

قوانین حاکم بر جهان تنها قوانین مادی نیستند

وی افزود: قوانین عالم، فقط همین قواعد فیزیکی نیست. مگر ما همه قوانین فیزیکی عالم را کشف کردیم و ثانیاً مگر قوانین حاکم بر جهان فقط این قوانین مادی است؟ ما یک سری علت‌های طبیعی و متعارف داریم که برخی از آنها کشف شدند، اما یک سری علت‌های طبیعی ناشناخته داریم که هنوز کشف نشدند. یک سری علت‌هایی داریم که اصلاً مادی نیستند. ما ظاهر دنیا را می‌بینیم، یک سری قوانین غیرفیزیکی و متافیزیکی هم وجود دارد. اینها خارج از عالم ماده هستند، اما در این عالم تأثیرگذارند، یعنی کسانی که قائل به عالم غیب هستند، به عالم متافیزیک اعتقاد دارند و این گونه نیست تأثیر عالم متافیزیک را بر عالم ماده نفی کنند. نه آنها هم تأثیراتی دارند، لذا ما فقط این اعتقاد را نداریم که فقط قوانین مادی بر این جهان حاکم هستند. یک سری قوانینی وجود دارند که به آنها قوانین معنوی، متافیزیکی و مادی می گوئیم که اینها هم بر این جهان حاکم هستند. اگر کسی تنها بگوید تنها قوانین مادی بر این جهان حاکم هستند، او ماتریالیست است، او مادی گراست، ما که به عالم غیب قائل هستیم «ذَلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ* الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ» (بقره / ۲ و ۳) غیب، یعنی عالمی که مشهود نیست.

نقش معنویت در درمان و بهبود بیماری‌ها

محمدرضایی افزود: لذا همان طوری که ما قائل هستیم فلان دارو، برای فلان مریض شفابخش است و دستور دینی ما هست که از این دارو استفاده کنید همان طور به ما گفتند به عالم معنا توجه داشته باشید، دعا کنید و متوسل به ائمه اطهار (ع) شوید. این هم قوانین خاص خودش را دارد. نمی‌توان این قوانین را انکار کرد. اگر این قوانین را انکار کنیم مادی گرا می‌شویم، لذا کسی که الهی هست و اعتقاد به خدا دارد و اعتقاد به ملائکه الهی و عالم غیب دارد اینها قوانینی هستند، حاکم بر نظام هستی. اینها هم تأثیر دارند. من این قوانین مادی را هم به خوبی و کامل نمی‌شناسیم، چگونه می‌توانیم بگوئیم تنها و لا غیر فقط قوانین بر عالم، اینها هستند. بسیاری از قوانین وجود دارند، که همان طور که قرآن و دین ما می‌فرماید: این عالم معنا در عالم ماده تأثیر دارد، لذا خداوند می‌فرمایند: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ» (اعراف/۹۶) اگر مؤمنین تقوا پیدا کنند، ایمان بیاورند و تقوای الهی داشته باشند خداوند برکاتش را از آسمان و زمین نازل می‌کند، لذا این هم قانونی است و ممکن است بشر امروز که مادی گرا هست چندان اعتقادی به اینها نداشته باشد اما ما الهیون این اعتقاد را داریم و این قوانین هم پای قوانین مادی هستند و نمی‌توان آنها را نفی کرد.

وی در پایان گفت: علاوه بر اینکه مسائل بهداشتی را رعایت می‌کنیم، نماز می‌خوانیم، دعا می‌کنیم تا این بیماری رفع شود، لذا اینها هم تأثیر دارد. قرآن می‌فرماید: «أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد/۲۸) کسی به خدا اعتقاد داشته باشد و معتقد باشد که زندگی اش به دست خداوند است، این فرد همواره امیدوار است. یک مؤمن و متدین هیچ گاه ناامید نمی‌شود. لذا تلاش خود را انجام می‌دهد. توکل به این معناست که وقتی همه درها به روی انسان بسته است، او امید دارد که خداوند دری را به روی او باز کند. از عالم غیب امدادی صورت بگیرد و خداوند عنایتی بکند تا مشکل او رفع شود، لذا ما باید هم خودمان عمل کنیم و هم به مردم سفارش کنیم تا توجه به معنویت پیدا بکنند و در برابر عظمت الهی سر تعظیم فرود بیاوریم و بدانیم که بعضی چیزها برای آزمایش ما هست و ان شاء الله که همه ما از این امتحان الهی سربلند بیرون بیائیم.

| در این روزها که بر همگان تشویش ذهنی حکم‌فرماست و هر کس از پنجه در پنجه افکندن با غول بی‌شاخ و دم کرونا هراسان است، بسیاری از اندیشمندان و اهل تأمل نیز دست به قلم شدند تا شاید بتوانند از التهاب و هیاهوی روانی خود و مردم‌شان بکاهند. متن زیر یادداشتی از آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد در خصوص کرونا و توصیه‌هایی در این باره است که در مهر منتشر شده است.

فقه اسلامی حاوی قواعدی است که بر اساس آن قواعد کلی، فقیهان حکم مصادیق و فروعات را استخراج می‌کنند. در میان این قواعد کلیه قواعدی که بیانگر احکام ضمانات است، نه تنها برگرفته از منابع نقلی است، بسیاری از آن‌ها مستندبه احکام مسلّمه عقلیه می‌باشد. مبحث ضمانات قهریه فقه اسلامی انصافاً عقلایی و بسیار پیشرفته و عمیق است. این احکام در مجموع حاوی یک پیام کلی انسانی است و آن عبارت است از حرمت نهادن به حیات آدمی اعم از خود و دیگران و نیز احترام به کرامت و آسایش دیگران. «دیگری‌شناسی» در این قواعد بسیار جالب است، جان دیگری، آسایش دیگری، آبروی دیگری، حیثیت و شرف دیگری و بالاخره مال دیگری همه محترم و هر کس باید نهایت احتیاط در رعایت آنها را بنماید و در فرض اضرار و ورود خسارت مادی و معنوی موجب ضمان و مسئولیت مدنی می‌گردد و شخصی که عامل زیان شده مکلف به جبران و جلب رضایت خسارت دیده می‌باشد.

اینجانب نه در مقام صدور فتوا بلکه در مقام کسی که عمر خود را در فراگیری این مباحث صرف کرده با استناد به همان قواعد در زیر احکامی را می آورم که شاید خوانندگان ارجمند را در این ایام قبول افتد و در نظر آید:

۱- دفع ضرر از خود عقلا و شرعا واجب است، خواه ضرر یقینی و خواه به نحو عقلایی احتمالی باشد.

۲- اضرار به غیر مطلقاً حرام است و موجب ضمان و مسئولیت مدنی است.

۳- چنانچه شخصی بداند و یا شخصاً و یا از طریق اخطار کارشناسان مربوط احتمال عقلایی بدهد که حضور و یا شرکت در جلسه‌ای و یا ملاقات با فرد و یا افرادی موجب اضرار به آنها می‌گردد، شرعا واجب است که مطلقاً اجتناب کند و در صورت تخلف چنانچه ثابت شود که تماس او موجب اضرار شده و بیماری وی سرایت به دیگران کرده، در فرض اقدام عمدی موجب مسئولیت کیفری و ضامن کلیه خسارات وارده به زیان دیده خواهد بود و در صورت غیر عمد ضامن کلیه خسارات وارده و اگر موجب فوت شده ضمان دیه برعهده اوست و اگر خودش نیز فوت کند، ضمانت شرعی به عهده او باقی است و متعلق به ترکه او می‌گردد و وارثان متوفی بایستی از محل ترکه وی خسارات را ادا نمایند تا ذمه متوفی بری گردد.

۴- با توجه به اینکه حسب نظر متخصصین ویروس کرونا مدتها در بدن بطور مخفی قرار دارد، چنانچه ثابت شود که فردی در زمان خفاء بیماری موجب انتقال به دیگری شده، هر چند به علت جهل بی گناه است ولی ضمان و مسئولیت خسارات وارده را بر ذمه دارد و بایستی از عهده خسارات وارده برآید.

۵- دراین ایام مراقبت از والدین سالخورده، وظیفه‌ای سنگین‌تر از سایر اوقات است. سالخوردگان حسب نظر کارشناسان پزشکی با خطر جدی تر مواجهند. پیشگیری و مراقبت آنان در درجه نخستین به عهده فرزندان است. آنان با رعایت تمام ملاحظات بهداشتی و گرفتن دستورات لازم از متخصصین واجب است که نهایت مراقبت را از آنان به عمل آورند. آنان ممکن است به علت کهولت سن احتیاطات را جدی نگیرند، بر فرزندان واجب شرعی است که با گفتگوهای مهربانانه و رعایت کمال ادب و احترام آنان را به رعایت دستورات بهداشتی وادار سازند و در شرایط خاص ناتوانی آنان، دستورالعمل‌های لازم را از مشاورین پزشکی برای برخورد با آنان اتخاذ نمایند. این متن قرآن مجید است که فرموده است:

وَ قَضیَ‏ رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُواْ إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَنًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لهَّمَا أُفٍ‏ وَ لَا تَنهْرْهُمَا وَ قُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا (۲۳ اسرا)

وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلّ‏ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبّ‏ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانیِ صَغِیرًا (۲۴)

و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر رفتار نیکو کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!

و از سر مهر برای آنان به خاکساری افتادگی کن و بگو پروردگارا! بر آنان بخشایش آور چنان که آنها مرا در کودکی پروردند.

۶- درخصوص کودکان نیز چنین وظیفه‌ای برای مراقبین وجود دارد. مراقبین و سرپرستان باید کودکان را از کارهائی که ممکن است موجب انتقال بیماری به دیگران بشود، محافظت کنند که در صورت کوتاهی و ورود خسارت به دیگران ضمان و مسئولیت به عهده اولیا آنان است.

۷- انجام مسافرت چنانچه با احتمال عقلایی تحمل بیماری و یا نقل و شیوع بیماری مواجه باشد، حرام است و احکام سفر حرام بر آن مترتب می‌گردد. البته در فرض اضطرار قطعی اگر هم جایز است، ولی ضمان و مسئولیت خسارات اضرار به دیگران در جای خود باقی است.

۸- انجام اعمال مستحبی نظیر حضور در مجامع چنانچه به نظر کارشناسان بهداشتی با احتمال عقلایی سرایت بیماری مواجه باشد، نه تنها از استحباب برخوردار نیست، بلکه با حرمت جدی و اکید روبرو خواهد بود. بنابراین به رغم استحباب مؤکد و فضیلت نماز جماعت و عبادت در مشاهد مشرفه هر گاه حسب نظر کارشناسان بهداشت احتمال عقلایی باشد که حضور دراین اماکن مقدس سبب ضرر به خود یااضرار به دیگران می‌شود نه تنها مستحب نیست بلکه دربرخی فروض عبادت مورد نهی شارع قرار می‌گیرد و بنابر نظر بسیاری از فقیهان بزرگ باطل و اعاده یا قضای آن واجب می‌گردد.

۹- دیدار ارحام، دوستان و آشنایان البته در شرایط عادی امری مستحب مؤکد و با فضیلت است ولی به یقین در شرایط فعلی که احتمال انتقال بیماری جدی و عقلایی است، نه تنها از رجحان برخوردار نیست، بلکه حرام و خلاف شرع است و در صورت ثبوت انتقال موجب ضمان خواهد بود.

۱۰- «احتکار» یعنی انبار کردن مطلق مواد مورد نیاز مردم به قصد سودجوئی بیشتر، همیشه عملی زشت و حرام است ولی در شرایطی مانند وضعیت حاضر کشورمان احتکار وسایل مورد نیاز کادر پرشکی و بیماران گناهی بزرگ‌تر است و چنانچه به علت عدم عرضه یکی از کالاهای مورد نیاز، خساراتی متوجه شخص و یا اشخاص گردد، ضمانت شرعی برعهده شخص محتکر است.

۱۱- گران فروشی کالاها و سودجوئی غیر منصفانه در مواد مورد نیاز مردم همیشه عملی زشت و کریه و غیر انسانی است و خداوند هرگز به این گونه سوداگری‌ها برکت عطا نخواهد فرمود. ولی در مورد مواد مورد لزوم کادر پزشکی و بیماران در شرایط کنونی که گرانی باعث عدم توان تهیه برای نیازمندان گردد، زشت‌تر و کریه تر و غیر انسانی‌تر است و وجدان ملی را جریحه دار می‌سازد و چنانچه موجب گردد که به علت عدم توانایی نیازمندان، خسارتی بر آنان وارد آید موجب ضمان است.

۱۲- در این ایام افرادی که مسئولیتهای پزشکی به عهده آنان است و یا برای تمشیت امور متصدی کارهای اداری هستند، انجام وظیفه امری واجب و کوتاهی عمدی حرام و در فرض ورود خسارت به شهروندان موجب ضمان است. البته حمایت از خدمتکاران به بیماران کرونائی بویژه در اختیار قرار دادن ابزار و خدماتی که به حفظ سلامت و جان آنان مربوط می‌شود هم به خودی خود و هم از باب مقدمه واجب، لازم است.

۱۳- در این ایام که عده‌ای به علت مشکلات شغلی بدهکار می‌شوند و در ادای بدهی دچار دشواری و به اصطلاح فقهی «مُعسِر» هستند، مهلت دادن واجب شرعی است و مطالبه و پافشاری طلبکاران مادام که بدهکاران در شرایط ناتوانی می‌باشند، حرام و گناه کبیره است. قرآن مجید فرموده است: «وَ إِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلی‏ مَیْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره/۲۸۰) و اگر (بدهکار) تنگدست بود پس (بر شماست) مهلت دادن او تا وقت توانایی و صدقه دادن شما (گذشت از اصل بدهی) برای شما بهتر است اگر بدانید».

۱۴- زندانیان که محکوم به تحمل زندان در مقابل جرایم ارتکابی خود هستند و در حال تحمل به سر می‌برند، چنانچه با احتمال عقلایی ابتلاء به بیماری‌های خطرناک مواجه شوند، متصدیان امور باید برای مراقبت و حفظ جان و سلامت آنان نهایت سعی خود را بکار گیرند. متهم و محکوم از نظر حقوق اسلامی از کرامت و حقوق انسانی برخوردار است و هرگز نباید به بیش از کیفر خود، معاقب گردد.

۱۵- شفا از ناحیه خداوند است ولی شفای الهی از طریق داروهای پزشکان و عمل به دستورات آنان صورت می‌گیرد. تخلف از دستورات پزشکان معتبر در امور پزشکی همچون تخلف از دستور مراجع معتبر تقلید در امور دینی است.

۱۶- و بالاخره به درگاه خداوند بی نیاز دست نیاز برداریم و دعای مأثور و منقول به سند معتبر از امام صادق (ع) را سه بار صبح و شام بخوانیم: «اللّهم اجعلنی فی دِرعِک الحَصینة الّتی تَجعل فیها مَن تُرید. (خداوندا! مرا در پوششی که از هربلا و آفتی حفظ می‌کند و هر کس را بخواهی در آن قرار می‌دهی، قرار ده» (کافی / ج ۲ ص ۵۳۴)».

| مصاحبه زیر با دکتر علی‌اکبر تاج‌مزینانی انجام گرفته است و به تأثیر کرونا بر طبقات مختلف اجتماعی به خصوص قشر ضعیف و آسیب‌پذیر می‌پردازد. این مصاحبه در انگاره منتشر شده است.

کرونا دو سه هفته‌ای است شرایط کشور را به حالت فوق‌العاده درآورده است. با توجه به شیوع این بیماری، آیا تعلق به یک طبقه اجتماعی و اقتصادی خاص می‌تواند در کاهش یا افزایش ریسک ابتلا مؤثر باشد؟

در ارتباط با این پرسش، پاسخ مثبت است. کرونا و به‌طور کلی بیماری‌های فراگیر تأثیر عمیق‌تری بر طبقات پایین جامعه و تأثیرات منفی بیشتری بر ایشان خواهند داشت. همچنین امکان ابتلای آنها به این بیماری بیشتر است. به‌طور کلی در بحث عدالت اجتماعی، مفهومی به نام عدالت زیست‌محیطی مطرح است و این نکته را متذکر می‌شود که در مواجهه با طبیعت و پدیده‌های طبیعی چه مثبت و چه منفی، گروه‌های اجتماعی چطور از مواهب و نعماتی که در طبیعت وجود دارد بهره‌مند و چگونه از مخاطرات طبیعی متضرر می‌شوند.

تحقیقات نشان داده که معمولاً گروه‌های محروم و فقیر و طبقات پایین اجتماعی و اقتصادی جامعه، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر مخاطرات طبیعی از جمله سیل، زلزله، طوفان و همچنین در برابر بیماری‌های همه‌گیر دارند. تجربه‌های مختلف در نقاط مختلف دنیا از جمله در کشورهای توسعه‌یافته هم این را نشان داده و امری است ثابت شده که گروه‌های محروم‌تر و طبقات پایین‌تر اجتماعی و اقتصادی ریسک بیشتری را نسبت به بیماری‌های فراگیر متحمل می‌شوند.

آنچنان که می‌گویند عادل نیست

چگونه فقر می‌تواند به‌عنوان یک فاکتور مؤثر در جریان یک بیماری اپیدمیک ایفای نقش کند؟

نکات مختلفی در ارتباط با این امر وجود دارد که نشان می‌دهد فقر و محرومیت می‌تواند به‌عنوان یک عامل مؤثر در ارتباط با شیوع بیشتر این بیماری اپیدمیک در بین گروه‌های محروم حاشیه‌نشین و فقیر، نقش مؤثر ایفا کند؛ از جمله اینکه:

به‌طور کلی خانواده‌های متعلق به دهک‌های پایین جامعه، شبکه‌های گسترده‌تری از روابط خویشاوندی و دوستی دارند. گاهی در شهرهای بزرگ که ممکن است دیگر خانواده گسترده وجود نداشته باشد، یک سبکی از خانواده که می‌توان آن را خانواده شبه‌گسترده نامید وجود دارد که روابط بین اعضای خانواده با چند نسل به‌گونه‌ای نزدیک جریان دارد؛ هر چند در یک مکان واحد زندگی نکنند، اما پیوندها همچنان برقرار است. رفت‌وآمدها خیلی پررنگ‌تر و صمیمی‌تر است و ارتباطات معمولاً خیلی گسترده‌تر بین نسل‌ها و افراد مختلف وجود دارد. این عامل که البته در شرایط عادی یک سرمایه اجتماعی مثبت است، در این موقعیت زمانی متفاوت و حساس ممکن است به شیوع بیماری کمک کند.

نکته دیگر این است که طبقات پایین‌تر معمولاً در مشاغل غیررسمی مشغول کار هستند که از مزایای کارمندان و کارگران بخش رسمی برخوردار نیستند یا در مشاغل رسمی‌ای هستند که از مزایای رفاهی کمتری مثل دورکاری و انواع مرخصی‌ها و کار به‌صورت شیفتی و بقیه موارد  و تسهیلات برخوردارند و عمدتاً از این مزایا محرومند؛ در واقع مجبورند در محل کار حضور پیدا کنند.

همچنین مشکلات معیشتی نکته دیگری است که باید در این ارتباط مورد توجه قرار گیرد، زیرا این مشکل امکان اینکه این افراد برای زمان زیادی از محل کار خودشان دور باشند و فعالیت نداشته باشند، از ایشان سلب می‌کند و این افراد به ناچار تماس‌های بیشتری با معابر و محل‌های عمومی و محیط کار خود دارند.

نکته دیگر که امکان ابتلا را بیشتر می‌کند بحث تراکم بیشتر جمعیت در محل‌های حاشیه‌ای و محروم است. تراکم در محلات فقیرنشین بیشتر است و این تراکم بیشتر جمعیت، امکان تسریع در فرآیند انتشار این ویروس را بیشتر می‌کند.

از طرفی، طبقات پایین‌تر معمولاً به وسایل حمل‌ونقل عمومی برای جابه‌جا شدن وابسته هستند. همچنین وابستگی بیشتری به خدمات عمومی و دولتی از بیمارستان گرفته تا اماکن خدمات اجتماعی و عمومی دارند که معمولاً شلوغ‌تر هستند و مراجعات بیشتری به آنها می‌شود؛ این سروکار داشتن با مکان‌های عمومی و پرازدحام، آنها را در معرض ابتلای بیشتر قرار می‌دهد. همچنین نکته دیگری که آنها را نسبت به این بیماری و شیوع این بیماری آسیب‌پذیرتر می‌کند، این است که به دلیل هزینه‌های بالای خدمات درمانی و همچنین مشکلات پوشش بیمه‌ای که بسیاری از اقشار محروم با آن مواجه هستند، نسبت به طبقات بالا معمولاً به پزشک مراجعه کمتری دارند و مراجعه کمتر به پزشک و مراکز درمانی یا مراجعه دیرتر و به تعویق انداختن درمان تا زمانی که معمولاً بیماری به مرحله حاد می‌رسد، آنها را آسیب‌پذیرتر می‌کند که در مورد این بیماری هم می‌تواند صادق باشد.

باز نکته دیگری که می‌تواند آنها را در برابر شیوع این بیماری آسیب‌پذیرتر کند، در واقع ضعف تغذیه یا سوء‌تغذیه است. این گروه از افراد جامعه به اندازه کافی ممکن است مواد غذایی لازم را نتوانند استفاده کنند، ویتامین‌های لازم و عناصر غذایی مورد نیاز را نیز نتوانند تأمین کنند، به همین خاطر ممکن است در مقابل خطرات سلامتی آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند.

همچنین می‌توان به این فهرست، حضور بیشتر در اماکن عمومی فراغتی پرجمعیت و متراکم‌تر را برای گذران اوقات فراغت و امور مذهبی اضافه کرد؛ اماکنی همچون مسجد، هیئت یا اماکن تفریحی مثل چایخانه و… . در واقع این افراد حضور پررنگ‌تری را در این دست اماکن عمومی دارند و این خود افزایش امکان ابتلا به بیماری را به همراه دارد.

از سوءتغذیه تا اجاره مسکن و کار روزمزد؛ محلات پرخطر را مورد توجه ویژه قرار دهیم

با توجه به اینکه ابتلای هر فرد از جامعه فارغ از کیستی او، به جریان همه‌گیرتر و طولانی‌تر شدن مدت زمان اپیدمی کمک می‌کند، چگونه و با اعمال چه سیاست‌هایی می‌توان تا حد امکان به برقراری عدالت در بهداشت و درمان کمک کرد؟

نظام بهداشت و درمان کشور اقدامات متعددی را می‌تواند انجام دهد؛ به‌طور خلاصه اگر بخواهیم اشاره کنیم، اقدامات را می‌توان در سطوح فردمحور، خانواده‌محور و همچنین اقدامات محله‌محور در نظر گرفت.

به لحاظ اقدامات محله‌محور، توزیع اقلام بهداشتی به‌ویژه مواد ضدعفونی‌کننده رایگان در محله‌های پرخطر را با محوریت معتمدان محله می‌توان پیشنهاد داد. شناسایی محلات پرمخاطره می‌تواند در گام نخست انجام شود که به دلیل دسترسی کمتری که به اقلام بهداشتی دارند، در خطر بیشتری هستند؛ لذا باید مواد ضدعفونی‌کننده در اختیار ایشان قرار گیرد.

محله‌هایی که کارگاه‌های متعدد در آنها متمرکز هستند و ممکن است کارفرمایان به دلایل مختلف نتوانند محیط کار کارگران را بهداشتی و سالم کنند، می‌تواند در اولویت توزیع مواد رایگان ضدعفونی‌کننده و اقلام بهداشتی قرار گیرد. این کار با محوریت اصناف و تشکل‌های کارگری و کارفرمایی قابل انجام است.

اطلاع‌رسانی و آموزش متمرکزتر در این محلات، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. همچنین باید پایش منظم ابتلا و شیوع ویروس در مناطق محروم هم جزو اولویت‌های نظام بهداشت و درمان قرار گیرد، تا مناطقی که به لحاظ ریسک ابتلا در اولویت و خطر بیشتری هستند در موردشان اقدام فوری صورت گیرد.

از تشکل‌های مردمی مرتبط با محرومان کمک بگیریم

نکته بسیار مهم در این زمینه این است که هیچ کاری بدون مشارکت خود مردم و تشکل‌های مردمی نمی‌تواند به نتیجه کاملی برسد. لذا مشارکت مردم این مناطق و تشکل‌های مردم‌نهادی که برخاسته از خود آنجا هستند، یا دانش و آگاهی کافی و ارتباط از قبل با آن مناطق دارند، بسیار کارگشاست.

در سطح اقدامات فردمحور و خانواده‌محور هم می‌شود برخی برنامه‌ها را در دستور کار قرار داد؛ از جمله شناسایی افراد و خانوارهای دارای افراد با بیماری‌های زمینه‌ای در خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و پایش آنها؛ به‌خصوص از آنجا که امکان پایش کل جمعیت ممکن است وجود نداشته باشد. اگر این امکان وجود داشته باشد که در پرونده‌های پزشکی این گروه‌ها، بیمارانی را که دارای بیماری‌هایی هستند که آنان را مستعد تأثیرپذیری و آسیب از این ویروس می‌کند، همچون بیماران کلیوی، قلبی و دیابتی و بقیه بیماری‌هایی از این دست می‌توان به‌طور خاص از ایشان حمایت کرد.

بسیار مفید خواهد بود اگر  این افراد بر اساس اطلاعات پرونده‌های موجود از خانواده‌های تحت پوشش نهادهای حمایتی شناسایی شوند و در این بازه زمانی تعیین‌کننده با آنها تماس داشت و  پایش کرد تا اگر علائم بیماری را دارند، برای تست و مراحل بعدی اقدام شود.

اقدام دیگر ارائه بسته‌های لوازم بهداشتی و ضدعفونی‌کننده به افراد و خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و افراد محروم از طریق بانک‌های اطلاعاتی موجود است؛ چون احتمال اینکه این افراد بتوانند این مواد را تهیه کنند، کمتر است. بقیه اقشار احتمالاً بتوانند خودشان با روابط و با امکان مالی که دارند، به مواد و لوازم ضدعفونی مجهز شوند. اما برای این دست خانواده‌ها احتمالش کمتر است.

به نظر شما اعلام مثبت بودن تست کرونای برخی رجل سیاسی و متعلقان به ایشان و چهره‌های مشهور می‌تواند نشان از عدالت در ابتلا به بیماری باشد؟ ( یا بی‌عدالتی در حق دسترسی به خدمات درمانی/ کیت‌های تشخیصی محدود). اعلام این قبیل اطلاعات چه وضعیتی را برای عامه مردم ایجاد می‌نماید؟ ( به لحاظ روانی / احساس همدردی یا انزجار)

پاسخ به این سؤال منفی است؛ در واقع مبتلا شدن مسئولان و سیاستمداران به این بیماری نشان عدالت اجتماعی و عدالت در سلامت نیست؛ حداقل از دید مردم به این صورت نیست. علت اصلی این امر برخورداری این افراد از امکان تست سریع در مراحل اولیه و در شرایط کمبود کیت تشخیص ویروس بوده است. حتی در خبرها آمده بود برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس به دلیل مشکوک بودن به نتیجه، دو بار از تست تشخیصی استفاده کرده‌اند. این نشان می‌دهد که دسترسی این افراد به امکانات بهداشتی و امکان تست در زمانی که برای عمده جمعیت فراهم نیست، فراهم شده است. واکنش‌های مردم در فضای مجازی و حتی در تلویزیون هم که برخی از آن منعکس شده، نشان می‌دهد خیلی واکنش نسبت به این امر مثبت نبوده است و افکار عمومی این مسئله را دلیلی دانسته بر دسترسی بهتر مسئولان به خدمات سلامت.

امکان بازاریابی مجازی را برای خرده فعالان اقتصادی فراهم کنیم

وضعیت کسبه، بازار بی‌رونق و عدم حضور مردم به‌عنوان متقاضی کالاهای وارداتی یا تولیدی وضعیت سختی برای خرده فعالان اقتصادی به وجود خواهد آورد. از نظر شما دولت چه اقداماتی برای کمک به از سر گذراندن این وضعیت می‌تواند انجام دهد؟

اقدامات متعددی می‌توان پیشنهاد داد. البته برخی اقدامات را خود دولت شروع کرده است، مانند مهلت دادن برای سررسید وام‌هایی که برای رونق کسب‌وکار گرفته شده است. بهتر است تا زمان برطرف شدن این مشکل امکان تعویق در پرداخت اقساط وجود داشته باشد. در آن دسته از بنگاه‌هایی که امکان آن برای دولت وجود دارد، خرید محصولات و خدمات آنها در حد امکان و ارائه دستورالعمل‌هایی به دستگاه‌ها برای تهیه خدمات و کالاهای مورد نیاز از این طریق نیز می‌تواند راهگشا باشد.

شاید بخش دیگر، فراهم کردن امکان بازاریابی مناسب‌تر و در یک ضرب‌الاجل از طریق فضای مجازی باشد. مردم ممکن است به‌عنوان متقاضی کالا از منزل خارج نشوند، ولی اگر این خرده فعالان اقتصادی در قالب تعاونی‌ها، در قالب اتحادیه‌ها و اصناف مختلف قابل سازماندهی باشند و بتوانند خدمات خود را در فضای مجازی به‌صورت نظام‌مند عرضه کنند، امکان اینکه مردم از طرق فضای مجازی سفارش بدهند و در منزل دریافت کنند، وجود دارد و از این طریق شاید بشود بخشی از آن عدم رونق را جبران کرد.

پیشنهاد دیگر به‌طور خاص، مربوط به کسب‌وکارهایی است که مستقیماً به علت پیشگیری از شیوع کرونا تعطیل شده‌اند؛ نظیر چایخانه‌ها یا مراکز ارائه قلیان و غیره. شاید بتوان کارکردهای موقتی را برای آنها در نظر گرفت و مثلاً توزیع اقلام بهداشتی و ضدعفونی‌کننده را در محلات فقیرنشین و پایین با نظارت مراکز بهداشتی و معتمدان محلی به این مکان‌ها سپرد تا بخشی از زیان آنها جبران شود.

حمایت‌های دولتی در شرایط کرونایی روانه دهک‌های پایین شود 

تعطیلی بسیاری از واحدهای کارگاهی یا خدماتی، امنیت شغلی افراد روزمزد و با قراردادهای کوتاه‌مدت را آشفته کرده است. چه تمهیداتی برای حمایت از این قشر می‌توان اندیشید؟

در ارتباط با پاسخ به این سؤال، نکته کلی این است که به علت جامع نبودن و نقص داشتن بانک‌های اطلاعاتی ما در حوزه‌های مختلف، امکان شناسایی دقیق واحدها و افرادی که این وضعیت را دارند، خیلی فراهم نیست. به همین دلیل شاید بهتر باشد حمایت‌های اجتماعی عمدتاً ناظر بر دهک‌های پایین درآمدی و اقشار تحت پوشش نهادهای حمایتی باشد. از این طریق امکان اینکه این افراد دارای قراردادهای کوتاه‌مدت یا بدون قرارداد یا افراد روزمزد یا با ثبات شغلی پایین در بین این دهک‌های پایین درآمدی و اقشار تحت پوشش نهادها باشند، خیلی بیشتر است. بنابراین، این گروه‌ها می‌توانند به‌عنوان گروه هدف حمایت‌های اجتماعی مد نظر قرار بگیرند.

از دیگر اقداماتی که می‌تواند مثمرثمر باشد، افزایش یارانه معیشتی حداقل برای ماه‌های اسفند و فروردین است تا بتواند بخشی از ضرری را که متوجه آنها شده، از قبال درآمد کمتری که به دست آورده‌اند، جبران کند.

کمک‌هزینه اجاره مسکن ضروری است

نکته مهم دیگر اینکه بسیاری از این افراد ممکن است از خودشان منزل و محل سکونتی نداشته و اجاره‌نشین باشند. با کار نکردن یا کمتر کار کردن در این ماه‌ها و در این ایام ممکن است امکان پرداخت اجاره مسکن برایشان وجود نداشته باشد. لذا در نظر گرفتن عنصر کمک‌هزینه اجاره مسکن برای خانوارهای فاقد مسکن، دهک‌های پایین و نیازمند که تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند، که در این ایام یا خودشان مبتلا شدند یا فرد مبتلایی در خانواده دارند، می‌تواند راهگشا باشد.

همچنین می‌شود سازوکارهایی را برای رسیدگی به شکایت کسانی که به علت ابتلا به کرونا شغل خود را از دست داده‌اند، در نظر گرفت. اگر در حق آنها اجحاف یا تبعیضی به علت این وضعیت صورت گرفته است، حتماً ادارات کار و مجموعه‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این رسیدگی را داشته باشند تا حقی از این افراد ضایع نشود. پیشنهاد دیگر مربوط به زنان باردار یا دارای فرزند شیرخوار است که مبتلا به این ویروس شده‌اند و لازم است حمایت‌های خاصی چه درباره سپری کردن دوران زایمان در محیط امن و ترجیحاً ایزوله و چه تهیه لوازمی نظیر شیرخشک رایگان یا سایر ملزومات مرتبط به آنها ارائه شود.

مسئله درمان فاقدان بیمه، در دوره بحران و وضعیت فوق‌العاده به چه صورت باید باشد؟ آیا در واقع تفاوتی با وضعیت معمول دارد؟

مسلماً در وضعیت فوق‌العاده باید متفاوت رفتار شود. مواجهه با وضعیت فوق‌العاده همیشه باید متفاوت باشد. بنابراین در حوزه بهداشت و درمان و بحث بیمه (که فکر می‌کنم البته دولت هم اخیراً اعلام کرد که درمان کرونا رایگان انجام می‌شود) باید دقت داشت که درمان کلیه افراد مبتلا به این بیماری به‌طور رایگان انجام شود. افرادی که بیمه دارند، بیمه‌ها ملزم بشوند موارد و هزینه‌های مختلف مرتبط با این بیماری را تحت پوشش قرار دهند و افرادی که فاقد بیمه هستند هم توسط خود دولت تحت پوشش قرار گیرند. علاوه بر مسئله درمان، قاعدتاً بحث پوشش مراحل تشخیصی هزینه‌هایی که مرتبط با تشخیص بیماری نیز هست، برای افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و دارای علائم مرتبط با آن، که توسط پزشک معتمد ارجاع می‌شوند هم، باید هزینه‌هایشان تحت پوشش قرار گیرد و بیمه‌ها، این بخش‌ها را نیز پوشش دهند.