«باشگاه شما»، جایی است که دانشجویان، نخبگان و پژوهشگران علوم انسانی در آن، مقالات خود را با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند. شما هم می‌توانید با ارسال مقالات علمی‌ژورنالیستی، بعد از ارزیابی توسط هیئت تحریریه باشگاه اندیشه، مقالات خود را منتشر کنید. دسترسی به سایر مقالاتِ «باشگاه شما».

| فضای اینترنت هم در ابتدا وجهه‌ای مردانه داشت که البته این تصویر چندان پایدار نماند.

در جهان امروز که مرز‌های فرهنگی و سیاسی با وجود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی معنای خود را از دست می‌دهند و تصور گذران اوقات بدون این تکنولوژی‌ها برای اکثر افراد غیرممکن شده است، این سوال پیش می‌آید که کدام بخش از جامعه انسانی بیشتر در دام این افسون گرفتار شده است و چرا؟

در این مقاله با استناد به چند تحقیق که از سالهای 2000 تا 2018 انجام شده بودند معلوم شد که در ابتدا زنان استفاده بسیار کمی ‌از اینترنت داشتند اما خیلی زود این شکاف جنسیتی پر شده و حتی زنان از مردان پیشی گرفتند. همچنین بر طبق نتایج مشابه این تحقیقات مشخص شد که الگو‌های استفاده مردان و زنان از اینترنت متفاوت است به این صورت که به طور کلی مردان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بیشتر برای تفریح و سرگرمی‌، برقراری ارتباط با افراد جدید استفاده کرده اما زنان برای حفظ و تقویت روابط با دوستان و خانواده و موارد آموزشی و تحقیقی.

گرچه طبق آخرین تحقیقات این الگو‌ها درحال تغییر هستند و به خصوص با طراحی سایتها و شبکه‌های اجتماعی به نوعی که با پلت فرم‌های تصویر محور بیشتر مخاطبان زن را جذب می‌کنند، که اثرات منفی و مثبت آن در چشم انداز آینده قابل تامل و تحقیقات بیشتری است.

در اتوبوس یا مترو ، در مهمانی یا جشن ، سر میز غذا یا سر جلسه امتحان ، پشت میز کار یا پشت فرمان اتومبیل و همه جا و همه جا شاهد آدم‌هایی هستیم که هرروز هم بیشتر به تعدادشان افزوده میشود و هم به میزان فرو رفتنشان در صفحه گوشی همراه.

این روز‌ها فرقی نمی‌کند فقیر باشید یا متمکن ، لیسانسه یا بی سواد ، مرد یا زن و حتی پیر یا جوان ، مسلما شما هم اگر همین حالا گوشی به دست نباشید ، توی جیب کیف و لباستان یکی از آن هوشمند‌هایش است. شاید هم دو تا و با احتساب تبلت و لپ تاپتان هم بیشتر؛ اما آیا هیچ وقت فکر کرده اید که کدام بخش از اجتماع انسانی بیشتر درگیر جادوی این مستطیل‌های درخشان فریبنده شده اند و اصلا علت اصلی این حجم از گذران اوقات در تلفن همراه و در واقع فضای وب و شبکه‌های اجتماعی چیست؟!

در این مقاله با تلفیق نتایج چند تحقیق از سال  2000 تا سال 2018 به این سوالات و دیگر پرسش‌های مرتبط که پیرامون چگونگی الگو‌های مصرف و پیش بینی روند پیش روست ، پاسخ داده شده اند. درابتدا، میزان تفاوت در استفاده میان زنان و مردان از ابتدا تا کنون و  سپس عواملی که این تفاوت‌ها را منجر شده و در نهایت دورنمایی از تغییرات این مفاهیم در آینده بررسی شده اند. با این امید که با کسب دانش در چند و چونِ سبک زندگی در حوزه رسانه و فضای مجازی بتوانیم انتخابگرانه و هوشمندانه دست به مصرف زده و مخاطبی آگاه و موثر در هدایت این جریان باشیم .

از مردان برای مردان

در ابتدای ورود اینترنت به زندگی انسان مدرن از آن به عنوان “اسباب بازی” [1]مردان یاد می‌شد. تکنولوژی که توسط مردان و برای استفاده مردان ساخته شده بود و مسائل زیادی میزان استفاده زنان از اینترنت را محدود می‌کرد. از این موارد باید ابتدا به جو موجود پیرامون این فن آوری جدید اشاره کرد؛ همانگونه که رشته‌های علوم و ریاضی عمدتا در انحصار آقایان بوده و علی رغم تعدیل نسبی میزان مردان به زنان باز هم عمدتا رشته‌هایی مردانه تلقی می‌شوند ، فضای اینترنت هم در ابتدا وجهه ای مردانه داشت که البته این تصویر چندان پایدار نماند. از طرفی سبک زندگی بانوان که به صورت “روز دوبرابر” که به کار توامان آنها در خارج ( گاهی دو شیفت) و داخل منزل اشاره می‌کند، خود به تنهایی دلیلی است بر نبود وقت کافی حتی روزی 30 دقیقه برای گذران وقت در فضای سایبری . از طرفی تفاوت در میزان تمکن بین زنان و مردان خود عامل تعیین کننده ایست در امکان بهره برداری از اینترنت که با هزینه‌های ماهانه همراه است. مهارت در استفاده از اینترنت هم یکی دیگر از عواملی بود که موجب عدم علاقه بانوان به روی آوری به این فضای جدید می‌شد.

اگرچه تمامی ‌موارد گفته شده سهم اصلی را در تعیین علت حضور کمتر زنان در فضای وب به خود اختصاص می‌دهند اما نباید این حقیقت را نادیده گرفت که زنان بسیاری فضای اینترنت را به دلیل وجود محتواهای پورنوگرافی، آزار‌ها و مزاحمت‌های جنسی و دیگر موارد مرتبط ، فضایی ناامن و آزاردهنده تلقی کرده و روی خوش به آن نشان نمی‌دادند. اگرچه در سال 1994 تنها 5% از زنان از اینترنت استفاده می‌کردند اما تا سال 2000 این رقم به 40 و حتی در برخی تحقیقات 52 % افزایش یافت! و این سوال مطرح شد که چرا هویت مردانه این تکنولوژی به سرعت توسط زنان ربوده شده است؟!

سن و سال از جنسیت مهم تر است !

با حضور دوشادوش زنان در فضای مجازی و خصوصا شبکه‌های اجتماعی توجه پژوهشگران رسانه و همچنین تاجران فضای مجازی به این امر معطوف شده و تحقیقات مختلفی صورت گرفت تا 1. تفاوت‌های استفاده کاربران خانم و آقا از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مشخص شوند . 2. چرایی آنها استدلال شده و مهمتر از همه ، 3. از این نتایج در جهت تجارت موفق تر در عرصه تبلیغات و مشاغل مجازی استفاده شود.

در تحقیق اول [2]که سال 2000 بین دو گروه از آزمودنی‌ها که گروه اول دانشجویان سال دوم روانشناسی و گروه دوم پاسخ دهندگان مرد و زن آنلاین بودند به 19 مورد استفاده متفاوت از اینترنت در پرسشنامه ، از 1 (نه چندان درست درباره من ) تا 9 (کاملا درست درباره من) پاسخ دادند. در نتیجه این تحقیق، به طورکلی مردان بیشتر از اینترنت برای تفریح و سرگرمی ‌استفاده می‌کردند اما زنان عمدتا برای برقراری ارتباط بینافردی و دستیاری در حوزه آموزش و آکادمی‌. زنان بسیار بیشتر از مردان از اینترنت برای کسب اطلاعات درسی، گفتگوی آنلاین، ایمیل و تحقیق استفاده میک‌ردند و مردان، خرید، گوش دادن به برنامه‌های صوتی ، ساختن وب‌های جهانی ، جستجوگری عشق، جستجوی اقلام و موارد نایاب ، تعقیب روابط جنسی ، مطلع بودن از اخبار، تماشای محتوای جنسی و شرکت در بازی‌های آنلاین را بیش از زنان گزارش دادند که خود نشان انعطاف عمل بیشتر مردان در استفاده از اینترنت نیز بود.

“به طورکلی مردان بیشتر از اینترنت برای تفریح و سرگرمی ‌استفاده می‌کردند اما زنان عمدتا برای برقراری ارتباط بینافردی و دستیاری در حوزه آموزش و آکادمی‌.“

در ادامه تحقیقات یافته‌های گروه اول (دانشجویان) و دوم ( پاسخدهندگان آنلاین) با هم مقایسه شد که در موارد کسب اطلاعات درسی، گفتگوی آنلاین ، خرید ، محتوای آموزنده ، ساختن صفحات وب ، مطلع بودن از اخبار و انجام تحقیق میزان استفاده زنان و مردان باهم فرقی نمی‌کردند.

با افزودن سن شرکت کنندگان و تقسیم آن‌ها به رده‌های سنی کمتر از بیست تا 40 سال در گروه دوم نتایج آزمون نسبت به نتایج گروه اول به نحوی تغییر کرده به طور قابل ملاحظه ای غیر یکنواخت تر شده و نشان داد که در رده‌های سنی مختلف میزان کاربرد موارد مختلف اینترنت در دو گروه جنسی بسیار به هم نزدیک بوده و اینطور می‌نماید که اختلافات در استفاده از اینترنت تا حدی زیادی به سن افراد بر می‌گردد و اگرچه عامل سن بسیاری از تفاوت‌ها را آشکار می‌کند اما  میزان مهارت و آشنایی فرد با اینترنت در نحوه استفاده اش از اینترنت نیز تاثیرگذار است؛ چرا که دانشجویان 19 ساله احتمالا مهارت چندانی در استفاده از اینترنت نداشته در مقایسه با کسانی که به طور آگاهانه از طریق اینترنت به پرسشنامه دستیابی پیدا کرده اند.

درنتیجه باید در نظر داشت که اگرچه تفاوت‌های جنسیتی در استفاده از اینترنت به صورت آشکار وجود دارند اما باید در نظر گرفت که بسیاری از این تفاوت‌ها از اختلاف در میزان مهارت و استفاده از اینترنت نشئت میگیرند.

وقتی که «اس ان اس»[3] جای «اس ام اس»[4] را می‌گیرد!

در تحقیق دوم[5] که در سال 2014 نوشته شده است ، میزان تفاوت زنان و مردان 20 تا 35 سال در استفاده از شبکه‌های اجتماعی برتر مقایسه شده است . در این تحقیق که بین 120 زن ومرد بنگالی انجام شده است ،معلوم شد که مردان از این شبکه‌ها بیشتر برای وبگردی، برقراری روابط عاشقانه، گفتگو، به اشتراک گذاری نوشته‌های خردمندانه و حمایت و تشویق برند‌ها و بازیگران مورد علاقه خود استفاده می‌کنند. در حالی که زنان از آنها برای تماشای مطالبی که دیگران به اشتراک می‌گذارند ، ساخت و انتشار محتوای نو ، نشر دانش ، به روزرسانی موقعیت مکانی ، استفاده از هشتگ‌ها و جستجوی کار بهره می‌برند .

در میان شبکه‌های اجتماعی رتبه نخست استفاده کاربران به فیس بوک تعلق گرفته و پس از آن لینکدین ، توییتر و گوگل پلاس  که درتمامی ‌سایتهای مذکور زنان استفاده بیشتری از مردان داشته اند و حتی سایت‌هایی چون تامبلر و پینترست هم در میان آنها متداول تر است اما مردان طبق آمار این تحقیق این سایت را بیش از زنان دوست دارند. در حوزه برقراری ارتباط در شبکه‌های اجتماعی ، در حالیکه مردان بیشتر به دنبال برقراری روابط جدید هستند ، زنان سعی در حفظ و تقویت روابط گذشته خود را دارند . همچنین مردان از این شبکه‌ها بیشتر از زنان برای گفتگو استفاده کرده اند . مردان در مقایسه با زنان بیشتر زیر پست‌ها نظرات خود را درج کرده و کمتر آنها را پسند کرده اند اما زنان به ندرت نظری ثبت نموده و به پسند کردن بیشتر اقدام نموده اند.

درنتیجه مشخص شد که میزان استفاده زنان و مردان نه تنها به برابری که حتی با اندکی اختلاف زنان از مردان سبقت گرفته اند اما حیطه و شکل این استفاده متفاوت است. اینکه با توجه به علایق متفاوت زنان چه پلتفرم‌هایی بیشتر مورد توجه آنهاست پرسشی‌ست که در ادامه به آن پاسخ داده شده است.

“او” برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی طراحی شده است!

در این مصاحبه[6] که با دکتر گوآداگنو پروفسور رشته روان شناسی اجتماعی انجام شده است، با توجه به تفاوت‌های بالقوه مردان و زنان در برقراری ارتباط و میزان توجه به فرم و محتوا با تکیه بر حقایقی همچون علاقه بیشتر زنها به برقراری ارتباط، عاطفه بیشتر آنها خصوصا در قبال خانواده و دوستان، تمایل بیشتر زنان به محتواهای بصری و رسانه‌های تصویری به جای رسانه‌های مکتوب و نوشتاری ، اینطور نتیجه گیری شده است که بسیاری از محبوب ترین شبکه‌های اجتماعی حال حاضر به گونه ای گویا طراحی شده برای بانوان هستند چرا که پلتفرم و شکل آنها به گونه ایست که با الگو‌های مورد استقبال زنانه مطابقت دارد.

همچنین در  مقاله ای دیگر با ارائه جدولی از تعداد کاربران زن و مرد شبکه‌های محبوب اجتماعی، به این موضوع پرداخته شده که چرا برخی از سایتها به اصطلاح «زنانه» تر از دیگر سایتها هستند؛ برای مثال شبکه اجتماعی رِدیت بعنوان شبکه ای مردانه مطرح می‌شود چرا که در این سایت ، نوشته بر تصویر پیشی گرفته است، اما شبکه پرمخاطبی چون اینستاگرام که تنها با تصاویر و ویدئو‌هایش شناخته و محبوب شده ، پلتفرمیست درخور تمایلات بالقوه مخاطبین زن . این مسئله به گونه ایست که در بعضی سایتها شکاف جنسیتی به وضوح دیده می‌شود .

نتیجه گیری

در حال حاضر بر خلاف گذشته، حداقل 9 سال است که زنان بیشتر از مردان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و زنان روزانه به طور متوسط در جستجوگر گوشی همراه خود 3 دقیقه بیشتر از  مردان که 7 دقیقه فعالیت می‌کنند، در حال جستجو هستند و این روند همچنان رو به افزایش است . همچنین الگوی مصرف زنان بیش از پیش رو به مواردی چون گفتگو و پرسه‌زنی بی هدف و تماشا و اطلاع از آخرین مد لباس و آرایش و … اختصاص یافته است. این در حالیست که مردان بیشتر در جستجوی فرصت‌های شغلی و اطلاعات سودمند و هدفمند هستند . هنگامی‌که رسانه‌های مورد علاقه بانوان رسانه‌هایی تصویر محور باشد، تمامی ‌تلاش و توجه کاربران آن نیز بر ویژگی‌ها و جذابیت‌های بصری معطوف خواهد شد . اینکه طراحی سایت‌های نامبرده به صورت هدفمند صورت گرفته است یا خیر، سوالیست که بی جواب باقی می‌ماند .

اما اثرات فعالیت زنان در این شبکه‌ها قابل بررسی است : سقوط در ورطه بی پایان رقابت با سایر زنان در ظواهر . بسیاری از بانوان از چگونگی میزان تغییر داده‌های تصویری در برنامه‌های ویرایشگر عکس یا دستمزد گرفتن زنان الگوی زیبایی برای تبلیغ از طرف شرکت‌های مختلف لباس و صنایع آرایشی و پوست و مد و لاغری بی اطلاع هستند و بیهوده در این رقابت ناجوان مردانه سعی در اثبات خود دارند. اما حقیقت آن است که از ابتدا تا کنون ، تمامی‌بخش‌های تکنولوژی رسانه و اینترنت را مردان تاسیس کرده ، گسترش و ارتقا داده اند که این خود گویای آن است که قطعا همین مردان در پس این طراحی‌ها به دنبال نیل به اهداف مردانه خود، بالاخص در تجارت می‌باشند . اما همین روند در صورت ادامه می‌تواند بسیار خطرناک باشد چرا که افراد(بالاخص زنان) دیگر مشتری‌های شرکت‌های تبلیغاتی و تجاری نیستند بلکه آنها خود هدف و وسیله اطلاعاتی این شرکت‌ها می‌باشند . چرا که هرچه از این برنامه‌ها و سایت‌ها استفاده بیشتری صورت گیرد، برای صاحبان منافع سود بیشتری به همراه خواهد داشت حال آن که فایده این تبلیغات برای خود کاربرانی که آگاهانه قصد تبلیغ ندارند، مورد پرسش قرار نمی‌گیرد.

منابع

1. A study on gender differential factors in uses of social networking sites , Jesus Milton Rousseau , Dr.k. Puttaraju , International journal of humanities and social science invention (ISSN)(online) , ijhssi.org , volume 3 , issue 2 , November 2014 , pp 31-40

2. Gender differences in internet use patterns and internet application preferences : a two-sample comparison ,Eric . B. Weiser , cyber psychology and behavior , volume 3 , number 2 , 2000

3. Men vs women : who is more active on social media ? ,Iris Vermeren , brandwatch.com , January 28^th 2015

4. 4. Social media , gender, and the future : an interview with Dr.Rosanna Guadagno , Morgan Lyons , November 9^th 2018

[1] Men vs women : who is more active on social media ?

[2] Gender differences in internet use patterns and internet application preferences : a two-sample comparison

[3] SNS : social network sites

[4] SMS: short message service

[5] A study on gender differential factors in uses  of social networking sites

[6] Social media , gender, and the future : an interview with Dr.Rosanna Guadagno