| چگونه ویروس اندیشه نئولیبرالیسم ، جامعه و حکومت را در مقابل ویروس کرونا آسیب پذیر کرده است؟

کرونا به جرات از بزرگترین و بی سابقه ترین چالش‌های سلامت عمومی ‌کشور در دوران پس از انقلاب است. ویروسی که از سطح زندگی فردی تا ساختارها و نهادها کشور را درگیر کرده است. پاسخ هر یک از این نهادها اعم از دولت، مجلس، رسانه، طبقات مختلف جامعه، بازار و… قابل بررسی و تحلیل جداگانه است.

کرونا در دوران اوج گیری‌های چالش‌های اقتصادی بعلل درون‌زا در ایران رخ داد. توسعه اقتصادی نولیبرال دولت‌های متوالی پس از سه دهه با محوریت آزادسازی و خصوصی‌سازی منجر به شوکهای ارزی و حامل‌های انرژی و کاهش ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم و تورم افسارگسیخته و افزایش هزینه‌های زندگی و شکاف‌های طبقاتی شده است که منتج به کاهش سرمایه اجتماعی دولت و حاکمیت نیز شده است. مسئله‌ای که پس از شوک بنزینی و وقایع آبان‌ماه تشدید شد. این کاهش سرمایه اجتماعی پیرو سیاست‌های تورم‌زا و فقیرسازی آحاد مردم و بی توجهی به عدالت، خود را در کاهش مشارکت انتخاباتی مجلس و در نیز بی توجهی مردم به هشدار‌ها و توصیه‌ها ارشادی دولت برای قرنطینه خانگی و عدم مسافرت، نشان داد.

در این بستر ناخوشایند کرونا ورود کرد و توان حکمرانی دولت و مجلس و ساختار اجتماعی و رسانه‌ای و مدیریتی کشور را به چالش کشید. فارغ از کم و کیف این چالش‌ها و پاسخ آنها، مسئله‌ی مصاف نابرابر مردم کم‌تر محل توجه بوده است. حتی برخی نخبگان و مقامات اظهار کردند که کرونا ویروسی دموکرات است و همه مردم اعم از فقیر و غنی به یک اندازه در خطر هستند. به‌هرحال نتیجه سالها سیاستگذاری و اجرای سیاستهای نولیبرالی در حوزه اقتصاد، سلامت، اموزش، توسعه و عدالت اجتماعی هویدا شده است و کیفیت زندگی و اسیب پذیری نابرابر مردم در مقابل کرونا نمایان و قابل بررسی است.

کرونا با نابرابری تشخیص داده شد!

اولین نمودهای نابرابری که در روزهای ابتدایی شیوع آن در ایران توسط کرونا پرده‌برداری شد، دسترسی راحت مقامات به امکانات تشخیصی بود. مقامات می‌تواستند در اولین مراحل بیماری یعتی تب و بدن درد و حتی تماس و مصافحه با بیماران و حتی بصورت غربالگری( آنچه در مجلس انجام شد) از نظر ابتلا به کرونا بررسی شوند و سریع اقدام به درمان نمایند. اما در همان روزهای نخست، بیماری مردم عادی طبق پروتکل‌ها و در موارد شدید و گاهی بعد از فوت(موارد جدید شهرستانها در روزهای ابتدایی) تشخیص داده می‌شد، مسئله‌ای که کاملا خلاف روح انقلاب اسلامی ‌و سیره حکومت علوی است.

نابرابری در سلامت

مردم در مقابل کرونا اسیب پذیری یکسانی ندارند. شرایط اولیه سلامت مردم در مواجهه با ویروس کرونا یکسان نیست. در گروه‌های پر خطری چون دیابتی، قلبی و ریوی، میزان و توان کنترل بیماری مرتبط با توان درامدی، طبقه و موقعیت اقتصادی اجتماعی و جغرافیایی آنهاست. بیمار دیابتی در پایین یا حاشیه شهر یا استان مرزی که به‌دلیل فقر درامدی توان تهیه منظم دارو و ویزیت‌های منظم پزشکی ندارد و دارای قندخون کنترل نشده و بالاست، سیستم ایمنی بسیار اسیب پذیرتری دارد تا بیماری با توان مالی مناسب و مراجعات منظم به پزشک. به گفته اقای حریرچی معاون وزیر بهداشت و درمان پس از شوک ارزی و تورم پنجاه درصدی مراجعه به پزشک 30 درصد کاهش داشته که نتیجه‌ای جز کنترل ضیعف‌تر بیماری‌های مزمن و و شیوع عوارض بیماری‌ها و رشد مرگ و میرها و کاهش طول عمر مردم به‌ویژه اقشار فرودست ندارد. این در حالی است که طبق گزارش مرکز آمار ایران در سال 97 ، دهک ثروتمند جامعه 24 برابر دهک فقیر جامعه برای بهداشت و درمان خود می‌تواند هزینه کند؛ یعنی سلامت تبدیل به کالایی شده است که طبقات فرادست با قدرت مالی خود می‌توانند تهیه کنند و می‌توانند با هزینه بیشتر با کسب شرایط اولیه سلامت بهتر و کسب شرایط بهداشتی وتغذیه‌ای و محافظتی بهتر در مواجعه با ویروس کرونا در موضع اسیب پذیری کمتری قرار بگیرند.

“پس از شوک ارزی و تورم پنجاه درصدی مراجعه به پزشک 30 درصد کاهش داشته که نتیجه‌ای جز کنترل ضیعف‌تر بیماری‌های مزمن و و شیوع عوارض بیماری‌ها و رشد مرگ و میرها و کاهش طول عمر مردم به‌ویژه اقشار فرودست ندارد. این در حالی است که طبق گزارش مرکز آمار ایران در سال 97 ، دهک ثروتمند جامعه 24 برابر دهک فقیر جامعه برای بهداشت و درمان خود می‌تواند هزینه کند؛ یعنی سلامت تبدیل به کالایی شده است که طبقات فرادست با قدرت مالی خود می‌توانند تهیه کنند.“

نابرابری از کرونا کشنده‌تر است!

نابرابری در سلامت واقعیتی است که از ساختارها و سیاستهای اقتصادی اجتماعی سیاسی حاصل شده است. اولین و مهمترین شاخص سلامت و حتی توسعه (برپایه مفاهیم توسعه انسانی در مقابل نظریات قدیمی‌تر توسعه به مثابه رشد اقتصادی و درآمد محور)، امید به زندگی است که در ایران بین مناطق مرکزی و برخوردار با مناطق پیرامونی و محروم شکافی ده‌ساله است. مردم استان سیستان‌وبلوچستان به‌طور میانگین ده سال زودتر از مردم تهران و البرز می‌میرند(65 سال در مقابل 75 سال)؛ یعنی به سالمندی بالایی نمی‌رسند که جزو گروه‌های پرخطر مرگ توسط کرونا شوند. قبل از کرونا شکارِ محرومیت می‌شوند!

عدالت و برابری در امکان بقا و زندگی از ابتدایی ترین حقوق اولیه هر ایرانی است و این شکاف هولناک ده ساله هیچگاه از سوی جریانات سیاسی چه در مجلس و دولت و رسانه‌ها محل بحث و دغدغه جدی نبوده است. کمربند استانهای مرزی ایران دارای شکاف میانگین پنج ساله است که با کمی‌ ضرب و تقسیم در جمعیت این استانها پرده از مرگ خاموش صدها هزار نفر برمی‌دارد. برای مثال این مقدار برای استان سیستان‌وبلوچستان با جمعیت 1.4میلیون روستایی، فوت حدود 175000 نفر می‌شود. طبق تحقیقات «ویلکینسون» در کشورهایی با نابرابری زیاد ولو ثروتمند و حتی با بیشترین سرانه سلامت، میزان امید به زندگی، از کشورهای برابرتر کمتر است (امریکا در مقابل کشورهای حوزه اسکاندیناوی). همچنین اثبات شده است که فقرا از ثروتمندان بیشتر می‌میرند و عمر کوتاه تری دارند.

ویروس نئولیبرالیسم از کرونا کشنده‌تر است!

محرومیت و فقر و نابرابری از کرونا به مراتب کشنده‌تر است. سیاست‌های مسبب این محرومیتها از کرونا کشنده‌تر است. جهان به تجربه دریافته است که ایدئولوژی‌های انسانی بسیار بیشتر از بلایای طبیعی توان ایجاد بزرگترین کشتارهای بشری را دارند. فاشیسم طی جنگ جهان دوم 70 میلیون نفر، کمونیسم قاتل میلیون‌ها نفر در شوروی و چین، لیبرال‌سرمایه‌داری امریکا با به‌راه‌اندازی جنگهای متعدد، و نهایتا نولیبرالیسم با بسط نابرابری و فقر در امریکای لاتین و افریقا و امریکای جنوبی. همچنین با به‌راه اندازی گذارهای دردناک و کشنده و غارتگرانه به بازار آزاد، مثل کودتای نولیبرالی «ژنرال پینوشه» در شیلی و گذار استبدادی و خونین این کشور به اقتصاد آزاد یا روسیه در دهه نود میلادی بعد از فروپاشی شوروی و گذار از اقتصاد کمونیستی به بازار آزاد که با کاهش امید به زندگی و فقر گسترده بی‌سابقه مواجهه شد. شورش‌های نان و سرکوب و کشتارهای در دهه هشتاد و نود در بسیاری از کشورهای جهان سوم رخ داد. نولیبرالیسم بیش از سه دهه است در ایران رخنه کرده و ویروس نئولیبرالیسم در دولت و مجلس و دانشگاه و بدنه‌ی مدیریتی و کارشناسی کشور نفوذ کرده و تبعات اقتصادی سیاسی فرهنگی امنیتی آن سالهاست به جامعه و نظام تحمیل می‌شود. در حالی که در تجربه معاصر ایران بیشترین افزایش امید به زندگی پیش از ورود اندیشه نولیبرال در سال 68 ، در زمان جنگ تحمیلی و طی شدیدترین فشارها و کمبودهای اقتصادی رخ داد که با اندیشه عدالتخواه و تعهد دولت به تحقق قانون اساسی به ایجاد شبکه‌های خانه‌های بهداشت از شهر تا روستا در مناطق محروم و توسعه‌ی مراقبتهای بهداشتی به سرتاسر کشور اقدام کرد و گامی ‌بزرگ در تحقق برابری و عدالت در سلامت احاد ملت برداشت.

نابرابری در تهیه لوازم محافظت از کرونا

مرحله ابتدایی جلوگیری از ابتلا دسترسی به اقلام بهداشتی و محافظتی است. با افزایش تقاضا بازار در تامین اقلام شکست خورد و احتکار و گران‌فروشی بر بازار مسلط شد و پرده از بازار بیمار ایران که در سیره دلالان است برداشت؛ البته این نما از ماهیت بازار پس از شوک ارزی و تخصیص میلیاردها دلار ارز دولتی به بخش خصوصی و بازاریان جهت تامین کالاهای اساسی نمایان شده بود. اما در بحران کرونا و مسئله سلامت عمومی ‌باید بازار مهار شده و از اقلام بهداشتی کالازدایی می‌شد.؛ چرا که توان مالی مردم به‌شدت نابرابر و در دهک‌های کم‌درامد بحرانی است. طبقات مستضعف قادر به تهیه این اقلام حتی از بازار عادی نیستند چه برسد به بازار سیاه. در پیمایشی که اخیرا انجام شد در برخوردارترین شهر با بالاترین سرانه درامدی کشور، یعنی تهران، 22 درصد مردم عدم توان مالی را علت عدم تهیه‌ی اقلام محافظتی و ضدعفونی اظهار کردند؛ لذا تکلیف مناطق و استانهای محروم چون سیستان و بلوچستان با هفتاد درصد جمعیت زیرخط فقر مطلق روشن است.

در این نابرابری در امکان دسترسی به اقلام بهداشتی  در ترکیب با شرایط محیطی غیربهداشتی حاشیه‌ی شهر‌ها و اجبار به کار و عدم ماندن در خانه، اسیب‌پذیرترین قشر جامعه در مقابل کرونا اقشار فرودست جامعه و مستضعفین هستند. 2

“ویروس نئولیبرالیسم در دولت و مجلس و دانشگاه و بدنه‌ی مدیریتی و کارشناسی کشور نفوذ کرده و تبعات اقتصادی سیاسی فرهنگی امنیتی آن سالهاست به جامعه و نظام تحمیل می‌شود. در حالی که در تجربه معاصر ایران بیشترین افزایش امید به زندگی پیش از ورود اندیشه نولیبرال در سال 68 ، در زمان جنگ تحمیلی و طی شدیدترین فشارها و کمبودهای اقتصادی رخ داد.“

تغذیه و استرس نابرابر

بیماری‌زایی کرونا متناسب با توان سیستم ایمنی فرد است. در  فردی با سیستم ایمنی  قوی در حد سرماخوردگی و فردی با سیستم ایمنی ضعیف دچار نارسایی ریه می‌شود. جدا از وجود یا نبود بیماری مزمن و مخل سیستم ایمنی بدن، سیستم ایمنی به واسطه محور غدد و زنجیره هورمونی از مغز تا غدد فوق کلیوی از سطح استرس ادراک ذهنی و محیطی فرد به‌شدت متاثر است. هیپوتالاموس در مغز با ادراک استرس و ترشح هورمون‌های واسطه و تحریک غدد فوق کلیوی باعث ترشح هورمون ادرنالین برای استرس کوتاه مدت و کورتیزول برای استرس بلند مدت می‌شود تا فرد را برای مواجعه با استرس مزمن مهیا کند. ثابت شده است که این هورمون‌ها به‌ویژه کورتیزل مهارکننده سیستم ایمنی است.

مردم از نظر استرس در شرایط نابرابری هستند. هر چه از طبقات مرفه و ثروتمند به سمت طبقات فرودست می‌رویم مقدار استرس بیشتر می‌شود و استرس بیشتر یعنی سیستم ایمنی ضعیف‌تر. قراردادهای موقت کارگری و ناامنی شغلی به‌شدت استرس‌زا است. فقر و درآمد پایین بشدت استرس‌زا است. تورم و گرانی و افرایش هزینه‌های نیازهای  اساسی زندگی و مایحتاج روزانه، حاشیه‌نشینی و زاغه نشینی، اجاره نشینی و جهش در اجاره استرس‌زاست. شوک‌درمانی و آزادسازی ناگهانی قیمت‌ها استرس‌زا است. داشتن بیمار مزمن و عدم توان مالی درمان افراد بیمار خانواده استرس‌زاست. یک میلیون خانوار به علت هزینه‌های کمر شکن درمان به زیر خطر فقر می‌روند. بی تردید این زنجیره عوامل استرس‌زا عمده ناشی از تصمیمات دولت و مجلس است و روح عمده این تصمیم‌ها و سیاست‌ها اندیشه نئولیبرال با محوریت آزادسازی و خصوصی‌سازی و مقررات‌زدایی است که فشار له‌کننده این سیاست‌ها، با تحمیل استرس فزاینده سیستم ایمنی، عمده مردم جامعه را کم‌کار و اقشار مستضعف و کم درامد را از نظر سلامتی بسیار آسیب‌پذیر می‌کند. آن هم در شرایطی که برخی نواحی کشور عمده مردم زیرخط فقر زندگی می‌کنند؛ مثلا با توجه به خط فقر اعلامی‌ سال 97 مرکز پژوهش‌های مجلس تا پایان سال ۱۳۹۷ در حدود ۲۳ الی ۴۰ درصد (با سناریوهای مختلف برای وضعیت درآمدی خانوار در سال ۱۳۹۷) در زیر خط فقر قرار خواهند گرفت. یعنی بیش از هفتاددرصد مردم سیستان و بلوچستان زیرخطر فقر مطلق هستند و درامد روستاییان این استان به اندازه نیمی‌ از درامد روستاییان کشور است و البته کمترین امید به زندگی را هم دارند.

در ادامه روند بیماری‌زایی کرونا سیستم ایمنی برای مقابله کرونا از آنتی‌بادی‌ها استفاده میکند. آنتی‌بادی  از پروتئین ساخته می‌شود. همچنین گروه‌های مختلفی از ویتامین‌ها در توان سیستم ایمنی نقش دارند. لذا داشتن یک سیستم ایمنی قوی نیازمند رژیم استاندارد و مقادیر کافی پروتئین و میوه و گروه‌های غذایی باارزش  است. اما متاسفانه مردم از نظر تغذیه در شرایط نابرابری به سر می‌برند. به‌طوری که دهک ثروتمند جامعه 8 برابر دهک فقیر جامعه می‌تواند برای تغذیه خود هزینه کند. یعنی 8 برابر طبقات فرودست جامعه،گوشت را به‌عنوان منبع اصلی پروتین و ساخت انتی بادی می‌خورد و متاسفانه بعد شوک ارزی 97 گوشت به کالای لوکس تبدیل شد و سوسیس و کالباس رشد کرد. طی سالیان 83تا93( قبل شوک ارزی 97) سفره غذایی مردم درصد 30درصد  کاهش پیدا کرده است.

در استان‌های محروم که در بدترین وضعیت امنیت غذایی هستند، میزان سوء تغذیه در میان کودکان استان 20 درصد است  و نابرابری در تغذیه با نرخ تورم و افزایش قیمت مواد غذایی رابطه مستقیم دارد. عللی که باز هم از تصمیمات اقتصادی نولیبرالی به ویژه شوک درمانی و ازادسازی‌های قیمت‌های کلیدی چون ارز و حامل‌های انرژی مستقیما متاثر است و در ایران اجرا و تجربه شده است؛ در حالی که وقوع بحران سلامت و تغذیه و شورش‌های نان از دهه 80 میلادی تاکنون جزو نتایح اثبات شده اینگونه سیاست‌ها و تجربه جهانی است و پس ازاجرای بسته سیاستی تعدیل ساختاری اخذ شده از نهادهای بسط نولیبرالیسم در جهان سوم یعنی صندوق بین المللی پول و با حمایت و بسط نحله‌های بازار آزادی در دانشگاه‌ها و تکنوکرات‌ها در بدنه مدیریتی و کارشناسی کشورهای جهان سوم رخ داده است. اما دولتهای ایران بی توجه به تجربه جهانی و حتی معاصر کشور این آزادسازی‌ها قیمتها را به نفع اقلیتی و ضرر اکثریت جامعه تکرار می‌کنند.

نابرابری در دسترسی به پزشک و تخت بیمارستانی

پس از شکست اقدامات محافظتی و بهداشتی و توان سیستم ایمنی، مرحله بعدی درمان و بستری است. این مسئله حیاتی نیز در ایران از نابرابری رنج می‌برد . به‌طور میانگین ایران در مقایسه با سایر کشورهایی که سن امید به زندگی انها مشابه یا حتی کمتر از ایران است از سرانه پزشک، پرستار و تخت بیمارستانی کم‌تری برخوردار است؛ به طوری که این مقدار برای عمده کشورهای متوسط به بالا برای پزشک و تخت بالای 2تخت به ازای هر هزار نفر است (ایران حتی از عراق و سوریه هم پزشک و پرستار کمتر دارد) این در نواحی چون چابهار که هم اکنون هم به‌واسطه مسافران به کرونا مبتلا شده است کمتر از نصف مقادیر میانگین کشوری است(0.6 تخت به ازای هزار نفر!) و استان سیستان و بلوچستان کم‌ترین سرانه تخت بیمارستانی را دارد. این نابرابری در کمربند استانهای پیرامونی همچون سایر شاخص‌های کیفیت زندگی حاکم است. درحالی که برخی شهرستانهای صدهزار نفره سیستان‌وبلوچستان دارای دانشگاه پولی هستند اما فاقد بیمارستان هستند و بیماران نیازمند به بستری به شهرهای دیگر سفر می‌کنند. این عدم دسترسی‌ها یکی از علل عمده رکورداری این استان در مرگ‌ومیر مادران باردار در کشور نیز هست.

“پیرو خودگردان شدن شهرداری‌ها، شهرهای مرکزی و مناطق ثروتمند دارای شهرداری‌های ثروتمند و در نتیجه دارای خدمات شهری و بهداشت عمومی ‌قابل قبولی هستند و مناطق محروم با فقر درامدی مردم دارای شهرداری‌های فقیر و درنتیجه از خدمات و بهداشت عمومی ‌ضعیفی برخوردارند.“

از دولت حداقلی نئولیبرال تا نابرابری در خودمراقبتی و خودقرنطینگی

راهبرد اصلی دولت در مهار کرونا در کشور تاکید بر خودمراقبتی و رعایت بهداشت فردی و خودقرنطینگی خانگی است. در نبود قرنطینه شهری و مداخلات گسترده به توصیه و ارشاد بسنده شده است که در این رویکرد حداقلی توان اقتصادی و فقر درامدی دولت که در بودجه انقباضی 99 هویدا شد بی‎تاثیر نبوده است.

رعایت بهداشت فردی مسئله‌ای متاثر از نابرابری فضایی و شرایط زندگی و بهداشت عمومی ‌است. بهداشت فردی در شرایط محیطی عفونی و غیربهداشتی محکوم به شکست است. زندگی در کنار فاضلاب و پشته‌های زباله بخشی از زندگی روزانه مردم حاشیه نشین کشور است. کلان شهرهای کشور جملگی دچار حاشیه نشینی گستره هستند و جمعیت میلیونی فقرای شهری در محیط با فقر بهداشتی و آلوده زندگی می‌کنند. فقط در استان سیستان و بلوچستان پنجاه درصد جمعیت شهری حاشیه نشین هستند، چابهار دارای بیشترین نسبت جمعیت حاشیه نشین در کشور است.

نابرابری در خدمات شهری و بهداشت عمومی‌ طی سه دهه بسط اندیشه نولیبرال خودگردانی و دولت زدایی مشهود و چهره شهرها را به شدت طبقاتی و دوقطبی کرده است. پیرو خودگردان شدن شهرداری‌ها، شهرهای مرکزی و مناطق ثروتمند دارای شهرداری‌های ثروتمند و در نتیجه دارای خدمات شهری و بهداشت عمومی ‌قابل قبولی هستند و مناطق محروم با فقر درامدی مردم دارای شهرداری‌های فقیر و درنتیجه از خدمات و بهداشت عمومی ‌ضعیفی برخوردارند. همچنین مناطق محروم با معضلات زیست محیطی گسترده مواجه‌اند.

قرنطینه خانگی توصیه درست منوط به اینکه شرایط برای همه برابر باشد. درواقعه راهبردهای دولت برای طبقه متوسط شهری وابسته به دولت با حقوق ثابت و ثروتمندان دارای دارمد از سرمایه و مال التجاره است. دهک‌های بالای درامدی دارای بیشترین درامد از محل سرمایه و ماله التجاره اعم سرقفلی، اجاره مسکن و سپرده بانکی هستند و می‌توانند بدون کار کردن دارای درامد باشند و در خانه بمانند. در سال 95 بیش از 60 درصد درامد دو دهک‌های بالای جامعه عایدی بر سایه بوده است نه کار کردن. هم اکنون که عمده‌ی اقتصاد کشور در رکود و تعطیلی است صاحبان سرمایه پولی روزانه هزار میلیارد تومان سود بانکی دریافت می‌کنند؛ در حالی که عام مردم بویژه دهک‌های  فقیر جامعه دارای کسری بودجه ماهانه و عدم پس انداز مکفی هستند که در صورت کار تمام وقت و چند شیفته نیز از عهده تامین هزینه نیاهای اساسی و بعد از شوک ارزی بر نمی‌آیند.

مردم در ماندن در خانه اختیاری ندارند و جبر و فشار معیشت انها را از خانه بیرون می‌کند. کرونا زمانی به ایران وارد شده که  نولیبرالیسم مردم را از خانه اخراج کرده و آنها را به تقلا در بازارهای مقررات‌زدایی و رها و آزاد مجبور کرده، چراکه نیازهای زندگی همگی بازاری و حقوق آنها کالایی شده است. عمده مشاغل خدماتی و کارگری بصورت قراردهای غیررسمی ‌خارج از تعهدات قانون کار و بیمه تامین اجتماعی و یا رسمی‌ ولی موقت است که در صورت عدم انجام و در خانه ماندنِ فرد، اخراج می‌شوند. مشاغل کارگری روزمزد دارای درامد روزانه هستند و در صورت خانه ماندن، فرد و خانواده‌ی وی بدون درامد و توان حتی تامین نیازهای خوراکی روزانه خود را ندارند. در نبود یک نظام رفاهی حمایتی فراگیر و عادلانه، دولت توان حمایت عمومی‌ را ندارد و راهی جز یارانه خانوارها برای حمایت عمومی‌ نیست. در صورت نیاز به تعطیلی عمومی ‌نواحی بحرانی و کل کشور دولت باید به میزان حقوق ماهیانه یارانه مردم را شارژ کند.

نولیبرالیسم چگونه عدالت در سلامت را به محاق برد؟

مسئله نابرابری در سلامت بسیار جدی و فزاینده است و نیز متاثر از اندیشه و سیاستهای اقتصادی. چه اقدامات حمایتی و کنترلی مهار کرونا برای کوتاه مدت چه ارتقا زیرساختهای بهداشتی و درمانی و شاخص‌های کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی در بلند مدت، همه و همه نیازمند منابع مالی بالایی است که دولت فقیر شده با معافیت‌های مالیاتی رانتی برای ثروتمندان و ابرشرکتها و خصوصی سازی افسارگسیخته و افراطی منابع آن را (عمده صنایع پتروشیمی‌با درامدهای میلیارد دلاری) از دست داده است، به طوری که سهم دولت از تولید ناخالص ملی از 48درصد در سال 55 و 25 در سال 85 و نهایتا به به 11 درصد در سال 98 سقوط کرده است

.

بی شک پس از مهار ویروس کرونا ، اولویت مجلس و دولت آینده و جریانات عدالت خواه باید مهار ویروس نولیبرال و مقابله با توسعه اقتصادی نابرابر ساز نولیبرال و بسط حداکثری عدالت اجتماعی و بازگشت به قانون اساسی باشد.

منابع:

://www.tabnak.ir/fa/news/951012/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%DB%B3%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%DB%8C

 http://fdn.ir/23030

https://www.khabaronline.ir/news/766327/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D9%81%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%DA%A9-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%81%DA%A9%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%AF

 کتاب علت نابرابری در جامعه من هستم -ریچارد ویلکینسونو کیت پیکت

 http://irhea.ir/content/150/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D8%B9%D8%B8-%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%8C-%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86

http://namayande.com/news/159978/%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AC%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D9%84%D8%A7

 https://www.khabaronline.ir/news/1259564/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%DB%B4%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B2%DB%8C%D8%B1

 https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/02/03/1707967/%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A8%D8%A7%D8%B1-10:%D8%A7%D8%B3%D8%AA

 https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/06/23/2095951/%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%DA%86%D9%87-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%85-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-5-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9-%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AF-%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B1

 https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/02/01/1705506/%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-20-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%D8%A1%D8%AA%D8%BA%D8%B0%DB%8C%D9%87-%D9%85%D8%A8%D8%AA%D9%84%D8%A7-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF

 https://www.javanonline.ir/fa/news/960204/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%8C%DA%A9-%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA

https://www.irna.ir/news/83601018/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%81%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D9%85%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%DB%B6

https://www.icana.ir/Fa/News/433728/1-8-%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1-1000-%D9%86%D9%81%D8%B1

https://sazandeginews.com/News/5682

https://www.irna.ir/news/83020781/%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%83%D8%B4%D9%88%D8%B1

https://www.isna.ir/news/95022515032/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%AF

https://www.parsine.com/fa/news/192991/%D8%B2%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D9%84%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/02/2100437/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%A7%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%A8-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%81%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B7%D9%84-%D9%84%D9%88%D9%84%D9%87-%D9%88-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85

(فصلنامه عدالت اجتماعی پاییز 97صفحه 47)

کتاب همبستگی اجتماعی و نابرابری : مجموعه مقالات