|  قلدری سایبری در حال تبدیل شدن به مشکلی جهانی است.

آوردگاه قلدرها در دنیای مجازی

فضای مجازی، به‌لحاظ ایجاد بستر و عاملیت، فرصت‌ها و تهدیدها، کژکارکردها و کارکردهای تازه‌ای را در زندگی انسان‌ها فراهم کرده است. دیگر نمی‌توان پدیده‌های انسانی و اجتماعی را بدون در نظر گرفتن متغیری کلان، به نام فضای مجازی، تحلیل کرد و اگر تحلیلی هم انجام شود، ناقص خواهد بود. در سطحی کلان‌تر حتی فضای مجازی توانسته است بستری برای ارتباط انسان با اشیاء و اشیاء با اشیاء فراهم کند. اما، مهم‌ترین بُعد ارتباطی در چنین فضایی ارتباط انسان با فرد، انسان با گروه و هر نوع ارتباطی است که انسان در آن دخیل باشد. به بیان دکتر سعیدرضا عاملی رفتار انسان در فضای مجازی تداوم رفتار و روحیات او در فضای مجازی است: «این فضای جدید به دنبال پیشرفت فزایند فناوری‌ها، به‌تدریج، و بیش از پیش الزامات، قواعد، هنجارها، الگوهای کنش‌گری، تعامل و ارتباطات نمادین، نهادها، اجتماعات، ارزش‌ها و ضدارزش‌های فضای این جهانی را در خود به شکلی شبیه‌سازانه بر می‌سازد؛ اما از سوی دیگر، علاوه بر سویه‌های مطلوب و هنجارمند که در این فضا با سرعتی غیرقابل تصور به شکلی نمادین بازتولید می‌شوند، سویه‌های تاریک زندگی فردی و جمعی انسان‌ها در جهان واقعی نیز به این فضا سرریز شده و سرایت کرده است.» (سعیدرضا عاملی، 1390)

از ویژگی‌های مهم فضای مجازی، دسترسی همه افراد به آن است. انسان‌ها با هر روحیه‌ای که داشته باشند، امکان استفاده از این فضا را دارند و از این رو، فضای مجازی با کنش‌گری مجموعه زیادی از افراد با روحیات و انگیزه‌های گوناگون تشکیل می‌شود. روحیه‌های جمعی و فردی، هر چه که باشد، در فضای مجازی تداوم پیدا می‌کند و حسی جمعی به افراد می‌دهد. یکی از نمودهای رفتار انسان‌ها در فضای مجازی که از آسیب‌های آن به شمار می‌رود، تداوم بزه، رفتار ناهنجار در فضای مجازی است که به صورت مشخص می‌توان به قلدری مجازی[1] اشاره کرد.

قلدری سایبری هر نوع آزار و اذیت یا آزار جنسی است که به صورت آنلاین یا از طریق گوشی‌های هوشمند و تبلت انجام می‌شود. این واژه توسط اسمیت و همکارانش به‌عنوان اقدامی تهاجمی و عمدی تعریف شده است که توسط یک فرد یا گروهی از افراد، از طریق استفاده از فرم‌های الکترونیکی برقراری ارتباط، به صورت مکرر علیه فردی قربانی انجام می‌شود که نمی‌تواند، به‌آسانی، از خودش دفاع کند[2]. سایت‌های شبکه‌های اجتماعی، برنامه‌های پیام‌رسان، سایت‌های بازی و اتاق‌های گفتگو مانند فیس بوک، Xbox Live، Instagram، یوتیوب، Snapchat و دیگر اتاق‌های چت، می‌توانند هم فضایی سرگرم‌کننده باشند و تجربه‌ای مثبت برای فرد به همراه بیاورد و هم می‌توانند محل وقوع قلدری و جرم باشد.

قلدری سایبری در حال تبدیل شدن به مشکلی جهانی است. برای مثال، هند جایگاه سوم را در زمینه قلدری مجازی در جهان دارد و با این وجود هنوز قوانین سفت و سخت در این زمینه وضع و اجرا نشده است. اطلاعاتی که تا سال 2016 موجود است نشان می‌دهد که هنوز، قلدری مجازی، به‌عنوان جرم سایبری در نظر گرفته نشده است و جرم‌های سایبری بیشتر حول محور حریم خصوصی و افشای اطلاعات مرتبط با منافع ملی می‌چرخد.

شاخ‌بازی نوجوانان ایرانی در اینستاگرام

در کشور ما نیز اوضاع به همین منوال است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رابطه‌ای بین قلدری مجازی و نسل نوجوان وجود دارد[3] (آنتونیادوس و همکاران، 2016). نوجوانان هم بعضاً قربانیان قلدری در فضای مجازی هستند و هم رفتارهای قلدارنه از خود بروز می‌دهند. در فرهنگ مجازی شکل‌گرفته بین نوجوانان بسیار اتفاق افتاده است که عبارت «شاخ» از زبان آن‌ها شنیده شده است؛ به ویژه برای افرادی که اعتماد به نفس مناسب برای حضور در میان گروه‌ها و جوامع را ندارند، شاخ‌بازی در اینستا بسیار رایج است. این واژه هم اشاره به این نکته دارد که آن‌ها برای خود قلمروی در این فضا ایجاد کرده‌اند -قلمروی که به آن‌ها قدرت می‌دهد- و هم نشان می‌دهد آن‌ها به پشتوانه لشکری که برای خود از دنبال‌کننده‌ها ساخته‌اند، اجازه هر کاری را به خود می‌دهند. شاید جالب باشد بدانید که در پژوهشی که الوئوس (1994) انجام داد مشخص شد کودکان و نوجوانانی که دوستانشان را مورد آزار و اذیت قرار داده‌اند، عموماً از لحاظ جسمی بزرگ‌تر یا قوی‌تر از سایر دوستانشان بوده‌اند[4]. همچنین بسیار اتفاق افتاده است که افرادی با هویت‌های ناشناس دست به اقداماتی خلافکارانه زده‌اند. اساساً، فضای مجازی بستر مناسبی است برای آن که هویت‌های جعلی شکل بگیرد و افراد متخلف در پشت سپر این هویت‌های جعلی برنامه‌های شوم خود را پیش ببرند.

یکی از جنبه‌های قلدری در فضای مجازی در حرکت‌های دسته جمعی است که در عمل شبکه‌های اجتماعی را به آوردگاهی میان افراد موافق و مخالف تبدیل می‌کند. لشکرکشی موافقان و مخالفان به صفحه بازیگران و چهره‌های مطرح در اینستا در صورتی که با فحاشی همراه باشد نوعی رفتار قلدرمآبانه تلقی می‌شود. نمونه دیگر چنین رفتاری را در وقایعی که مربوط به «شاه مازندران» و تهدیدهایش به قتل یا دعوت‌های او به دعوا در فضای مجازی شکل گرفت می‌توان دید. این فرهنگی است که در سال‌های اخیر در بین اراذل و اوباش در فضای مجازی شکل گرفته و فضایی دلهره‌آور را برای سایر کابران به وجود آورده است.

ریشه‌های و عوامل

سؤال اساسی اینجاست که این رفتارها چرا شکل می‌گیرد؟ محبوبیت، قدرت فیزیکی، به رخ کشدن، قدرتمندی در رقابت اجتماعی، اعتماد به نفس، اضطراب، جایگاه و وضعیت اجتماعی و اقتصادی از عواملی است که بر حس سطله‌گری فرد قلدر بر قربانی مؤثر است. هم‌دردی شناختی و عاطفی روی قلدری‌های سنتی تأثیر می‌گذارد؛ افرادی که از نوع غیرمستقیم پرخاشگری استفاده می‌کنند، از ابراز همدلی شناختی بالایی برخوردارند؛ در حالی که افرادی که از تجربه مستقیم و فیزیکی استفاده نمی‌کنند، مهارت‌های پیشرفته شناختی و اجتماعی کمتری از خود نشان می‌دهند (کائوکیانن، 1999). فردی که قربانی است عموماً به لحاظ بدنی ضعیف‌تر است و قدرت کمتری در مقایسه با دوستان خود دارد. معمولاً افرادی که ایده کمتری در زندگی خود و درباره پدیده‌ها دارند، بیشتر مورد شکنجه قرار می‌گیرند.

[1]. Cyber bullying

[2]. Smith PK, Del Barrio C, Tokunaga RS. Principles of Cyberbullying Research: Definitions, Measures, and Methodology. NYork/Londres: Routledge; 2013. Definitions of bullying and cyberbullying: How useful are the terms; pp. 26–40.

[3]. Nafsika Antoniadou, Constantinos M. Kokkinos, Angelos Markos. (2016). Possible common correlates between bullying and cyber-bullying among adolescents.

[4]. Dr. Kerim Karabacaka, Mustafa Öztunça, Dr. Subhan Eksioğlua, Duygu Gür Erdoğana, Songül Yara, Dilvin Ekenlera, Kübra Selima. (2014) Determination of the level of being cyber bully/ victim of eighth grade students of elementary schools

منبع: باشگاه اندیشه