«باشگاه شما»، جایی است که دانشجویان، نخبگان و پژوهشگران علوم انسانی در آن، مقالات خود را با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند. شما هم می‌توانید با ارسال مقالات علمی‌ژورنالیستی، بعد از ارزیابی توسط هیئت تحریریه باشگاه اندیشه، مقالات خود را منتشر کنید. دسترسی به سایر مقالاتِ «باشگاه شما».

| سرانه مطالعه در ایران، در خوشبینانه ترین وضعیت، ۱۵ دقیقه در روز است!

این مقاله موضوع مطالعات کتابخوانی و دلایل کاهش میزان آن را مورد بررسی قرار داده است و در ابتدای آن مقدمه ای مرتبط به اینکه علت اصلی کاهش میزان کتابخوانی چه بوده است را بیان و در ادامه به شرح مفصل تر موضوع پرداخته و در انتها نتیجه گیری از مطالب و منابع را عنوان کرده است.

امروزه دغدغه کتاب و کتابخوانی بیش از حد به گوش می‌‌‌رسد و به مشکلی بزرگ در جامعه تبدیل شده است که به هر مکانی می‌‌‌رویم افراد از فقر فرهنگی و نذاشتن وقت برای مطالعه گله می‌‌‌کنند در حالی که خود را نیز در این امر شریک می‌‌‌دانند و هنگامی ‌‌‌که در باب علت آن سوال می‌‌‌شود اکثرا تکنولوژی‌های جدید و شبکه‌های اجتماعی فراگیر را علت موضوع بیان می‌‌‌کنند و اینکه این تکنولوژی‌های باعث سرگرمی ‌‌‌آن‌ها شده و انگیزه مطالعه را از آنها می‌‌‌گیرد و این امر باعث کاهش سرانه مطالعه در جامعه شده است.

تکنولوژی:

Technology  از دو لغت یونانی techne  و logia  تشکیل شده است که اولی به معنی هنر و دومی‌‌‌به معنی علم و دانش است. تکنولوژی جزء لاینفک زندگی بشر امروزی است. تکنولوژی که امروز در قالب‌های گوناگون مانند تلفن همراه، اینترنت، تبلت و غیره وابستگی ایجاد و زندگی را متحول کرده است. در واقع تکنولوژی یا فناوری شیوه و شگرد ساخت و کاربرد ابزار، دستگاه‌ها، ماده‌‌ها و فرایندهایی است که معضل‌های انسان را برطرف می‌‌‌کند به عبارتی تکنولوژی فعالیتی انسانی است و از همین رو کهن تر از دانش و مهندسی است)رسانه‌های اجتماعی).

کتابخوانی و سرانه مطالعه در ایران با جهان چقدر تفاوت دارد؟

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری میزان، دغدغه کتاب و کتابخوانی این روزها از سوی بسیاری از اهالی کتاب در مجامع مختلف مطرح می‌‌‌شود و تمامی‌‌‌ دوستداران عرصه ادبیات متفق‌القول از کاهش سرانه مطالعه کتاب در کشور می‌‌‌گویند. استفاده بیش از حد از فضای مجازی، مسأله قاچاق کتاب، گران بودن قیمت کتاب، رشد تکنولوژی و تمایل جمعی برای رسانه‌های بصری، عدم تبلیغات مناسب جهت کتابخوانی، چیرگی صنعت ترجمه بر تالیف نکاتی هستند که منتقدین و پژوهشگران حوزه کتاب از آنها به عنوان دلایل اصلی کاهش سرانه مطالعه کتاب یاد می‌‌‌کنند (خبرگزاری میزان).

کتابخوانی معیاری برای شناخت فرهنگ عامه است. هر اندازه ملتی کتابخوان باشد، می‌توان به نرخ سواد در آن کشور پی برد. هر اندازه ملت کتابخوان باشد،  می‌توان به رواج فرهنگ علم ورزی و اقتصاد دانش بنیان آگاه شد. هر اندازه ملتی کتابخوان باشد، می‌‌‌توان به رونق صنعت نشر و انتشارات پی برد. کتاب، کالای فرهنگی و اثرگذاری است که همچنان در هزاره سوم، ارمغانی شگفت انگیز از هزاره دوم به شمار می‌‌‌رود. کتاب چه در وضعیت سنتی و چه در عرصه کتاب دیجیتالی، رسانه ای تاثیرگذار و فراموش نشدنی بوده و عیار خوبی برای تامل بر فرهنگ یک جامعه و جامعه شناسی خودمانی است (روزیاتو).

سرانه مطالعه در کشورهای پیشرفته و به اصطلاح جهان اول، به مراتب بیشتر از کشورهای جهان سوم و فقیر جهان بوده و به همین خاطر، رونق و پیشرفت مراکز علمی ‌‌‌و آکادمیک آنان را می‌توان مدیون کتاب و فرهنگ کتابخوانی دانست. با وجود آنکه ایران، یکی از کشورهای با ضریب رشد در تربیت مهندسان و دانش آموختگان رشته‌های علوم انسانی و پزشکی بوده و یکی از باسوادترین کشورهای جوان خاورمیانه و حتی آسیا به شمار می‌‌‌رود، اما ایرانیان هنوز در هجدهمین سال قرن بیست و یکم، با اکراه به مطالعه و خرید کتاب نگریسته و جایگاهی برای آن در اقتصاد خانوار قائل نیستند (روزیاتو).

وضعیت کتابخوانی در ایران: نمره منفی برای یک ملت با سواد:

بیش از ۱۰ میلیون نفر از جامعه ایران یا بی‌سواد هستند یا در حد ۱-۲ کلاس سواد دارند. اما درصد زیادی از جامعه ایران را با سوادها به خصوص در سنین جوانی تشکیل می‌‌‌دهند. اما این ملت پیشرو، همچنان یک خصلت بد دارند: کتاب نخوانی. به قول عادل فردوسی پور، عجب ملت کتاب نخوانی هستیم ما! این را می‌شود در چگونه ما شدیم صادق زیبا کلام هم دنبال کرد. سرانه مطالعه در ایران، در خوشبینانه ترین وضعیت، ۱۵ دقیقه در روز است! البته لایک و فالوهای اینستاگرام و دایرکت‌های تلگرام و توییت‌های توییتر را نباید در زمره مطالعه و کتابخوانی حساب کرد! البته همیشه این شاخص در ارائه آمار استفاده نمی‌شود و به جای مدت زمان از تعداد کتاب‌های خوانده‌شده یا تعداد صفحات خوانده‌شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه استفاده می‌شود. البته اگر رتبه‌بندی نتایج بر اساس ارزیابی‌های خواندن کتاب در کشورها باشد جدول‌های نهایی ارائه‌شده توسط سازمان‌های معتبر متفاوت از عوامل عنوان‌شده در شاخص‌های ارزیابی خواهد بود. به همین دلیل در ارزیابی‌های مختلف حتی تعداد کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، تعداد کتاب‌ها در کتابخانه‌ها و نیز آمار سال‌های تحصیلی، شرکت در کنفرانس‌ها، استفاده از رایانه و روزنامه‌ها نیز به لیست ارزیابی مطالعه و کتابخوانی کشورها افزوده می‌شود (روزیاتو).

چرا از کتاب و کتابخوانی دور افتادیم؟

کمبود کتابخانه‌ طبق‌ آمار کنفرانس‌ بین‌المللی‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ در هر جامعه‌ای‌ برای‌ هر ۳ تا ۵ هزار نفر باید یک‌ کتابخانه‌ عمومی ‌‌‌وجود داشته‌ باشد و اگر ما حداقل‌ استاندارد را در نظر بگیریم‌ باید برای‌ هر ۵۰۰۰ نفر یک‌ کتابخانه‌ وجود داشته‌ باشد، یعنی‌ در کشور ما باید حدود ۱۴۰۰۰ کتابخانه‌ عمومی ‌‌‌وجود داشته‌ باشد، درحالی‌ که‌ طبق‌ آمار ارائه‌ شده‌ حدود ۱۵۰۰ کتابخانه‌ داریم‌ و اگر کتابخانه‌های‌ مدارس، حوزه‌های‌ علمیه‌ و مساجد و غیره‌ را هم‌ در نظر بگیریم‌ در مجموع‌ حدود ۴۰۰۰ کتابخانه‌ عمومی‌‌‌ داریم‌ و این‌ بدین‌ معنا است‌ که‌ ۱۱۰۰۰ کتابخانه‌ کم‌ داریم. به‌ عبارت‌ دیگر از هر ۱۰۰ کتابخانه‌ که‌ باید داشته‌ باشیم‌ تنها ۲۰ کتابخانه‌ داریم. در این‌ صورت‌ یک‌ نوجوان‌ یا جوان‌ ۵ بار کمتر کتابخانه‌ می‌بیند. در بسیاری‌ از مواقع‌ نوجوان‌ یا جوان‌ از وجود جایی‌ به‌ نام‌ کتابخانه‌ بی‌اطلاع‌ است، یعنی‌ کتابخانه‌ درجایی‌ قرار گرفته‌ که‌ در معرض‌ دید و در دسترس‌ افراد قرار نگرفته‌ است‌ و این‌ باعث‌ می‌شود کتاب‌ جزو انتخابهای‌ فرد نباشد و اگر شخص‌ وقت‌ یا ساعتی‌ برای‌ فراغت‌ داشته‌ باشد بجای‌ کتاب‌ خواندن، به‌ سوی‌ رفتارهای‌ هنجار یا ناهنجار یا تفریحات‌ سالم‌ و ناسالم‌ درکنار دوستان‌ و همسالان‌ خود کشانده‌ می‌شود. اما او این‌ را نمی‌داند که‌ می‌تواند در این‌ اوقات‌ فراغت‌ ساعتی‌ را به‌ کتاب‌ خواندن‌ اختصاص‌ بدهد و به‌ مطالعه‌ بپردازد(سایت تحلیلی خبری عصر ایران).

“کمبود کتابخانه‌ طبق‌ آمار کنفرانس‌ بین‌المللی‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ در هر جامعه‌ای‌ برای‌ هر ۳ تا ۵ هزار نفر باید یک‌ کتابخانه‌ عمومی ‌‌‌وجود داشته‌ باشد و اگر ما حداقل‌ استاندارد را در نظر بگیریم‌ باید برای‌ هر ۵۰۰۰ نفر یک‌ کتابخانه‌ وجود داشته‌ باشد، یعنی‌ در کشور ما باید حدود ۱۴۰۰۰ کتابخانه‌ عمومی ‌‌‌وجود داشته‌ باشد.“

وقتی‌ امروز ما نسلی‌ داریم‌ که‌ در خانواده‌ جز تلویزیون‌ چیزی‌ ندیده‌ و کتابخانه‌ و کتابخوان‌ در خانه‌ نداشته‌ است‌ و در مدرسه‌اش‌ کتابخانه‌ بیشتر شبیه‌ به‌ یک‌ انباری‌ خاک‌ گرفته، بسته‌ و غیرقابل‌ استفاده‌ بوده‌ و در جامعه‌ چیزی‌ به‌ عنوان‌ کتابخانه‌ ندیده‌ است، چه‌ توقعی‌ می‌توان‌ داشت‌ که‌ در جامعه‌ آن‌ موجی‌ که‌ در جوامع‌ دیگر در ارتباط‌ با روز آمد کردن‌ اطلاعات‌ و ارتباط‌ آن‌ با شغل‌ افراد ایجاد شده‌ است‌ خود را نشان‌ بدهد؟ نقش‌ اجتماع‌ جامعه‌ به‌ عنوان‌ سومین‌ عامل‌ تاثیرگذار در شخصیت‌ افراد می‌تواند تاثیر منفی‌ یا مثبت‌ در ایجاد یا از بین‌ بردن‌ یک‌ رفتار یا عادت‌ خوب‌ و بد داشته‌ باشد(سایت تحلیلی خبری عصر ایران).

جامعه‌ جهانی‌ هر روز در پرتو تحولات‌ جدید، تکنولوژی‌ مدرن‌ و روزآمدی‌ را به‌ جامعه‌ ارائه‌ می‌دهد و در این‌ میان‌ اگر کسی‌ از دانش‌ و فن‌ و تکنیک‌ روز عقب‌ بماند هیچ‌ فرصت‌ جبرانی‌ برای‌ سالهای‌ از دست‌ رفته‌ ندارد و در نتیجه‌ در بسیاری‌ از مسائل‌ همگام‌ و هماهنگ‌ با دیگر افراد جامعه‌ نخواهد بود. بسیاری‌ از افراد جامعه‌ با آن‌ دقت‌ و وضوح‌ لازم‌ این‌ عوامل‌ را متوجه‌ نشده‌اند و اگر بخواهیم‌ جامعه‌ای‌ پیشرو داشته‌ باشیم‌ و هر روز فاصله‌ ما از نظر تمدن‌ و تکنولوژی‌ با جوامع‌ پیشرفته‌ بیشتر نشود و همچنین‌ اگر بخواهیم‌ از نظر فرهنگی‌ جامعه‌ای‌ بهنجار داشته‌ باشیم، یعنی‌ جامعه‌ای‌ که‌ بتواند از یک‌ تاریخ‌ و فرهنگ‌ غنی‌ و عظیم‌ حمایت‌ کند و حامی ‌‌‌و نماینده‌ آن‌ در بین‌ کشورهای‌ دیگر باشد، باید برای‌ اهمیت‌ و ارزش‌ دادن‌ افراد به‌ کتاب‌ و مطالعه‌ عمیقاً در اندیشه‌ بود و وسیعاً برنامه‌ریزی‌ کرد، زیرا ما چه‌ بخواهیم‌ چه‌ نخواهیم‌ تکنیک‌ و دانش‌ و فناوری‌ روز به‌ ما دیکته‌ خواهد شد. پس‌ جامعه‌ باید وسایل‌ ارتقاء و زمینه‌های‌ ایجاد آن‌ را فراهم‌ کند(سایت تحلیلی خبری عصر ایران).

نتیجه گیری:

نتیجه ی این موضوع مقاله به این صورت بیان می‌‌‌شود که استفاده بیش از حد کاربران از فضای مجازی و رخنه کردن تکنولوژی به حریم افراد، محدودیت زمانی برای سایر فعالیت‌های روزانه از جمله کتابخوانی ایجاد کرده است و افراد ترجیح می‌‌‌دهند زمان خود را صرف سرگرمی‌‌‌های جذاب تر کنند. هم چنین طی تحقیق‌های بسیاری بیان شده است که جدای از ورود تکنولوژی و بحث پایان ناپذیر آن، گرانی‌های بیش از حد کاغذ و در نهایت کتاب از خرید مخاطبان جلوگیری کرده و میزان فروش آن را به شدت پایین آورده است. و در آخر برای جلوگیری از کاهش میزان بیش از حد سرانه مطالعه توصیه می‌‌‌شود که مخاطبان استفاده از تکنولوژی را برای فضاهای مجازی و سرگرم کردن خود کنار بگذارند و یا میزان آن را کاهش دهند و یا از این تکنولوژی‌ها جهت مطالعه آنلاین کتاب استفاده کنند و یا کتاب‌های صوتی را در برنامه زمانی خود به کار بگیرند تا میزان مطالعه نیز افزایش یابد.

منابع:

1)افتاده، ج. (1398، اردیبهشت 21). رسانه‌های اجتماعی. بازیابی در    https://bit.ly/30mNwHg5آذر، 1390، از

2)نجفی، ع. (1398، اردیبهشت 21). خبرگزاری میزان. بازیابی در 30 تیر، 1397، از https://bit.ly/2vSDMGx

3)زمانی، علی. (1398، اردیبهشت 21). روزیاتو. بازیابی در 29 مرداد، 1397، از https://bit.ly/2VSVTec

4)نامعلوم، (1398، اردیبهشت 21). سایت تحلیلی خبری عصر ایران. بازیابی در 10 فروردین، 1391، از https://bit.ly/2Q2p0qa