| ابتلا به ویروس کرونا نشان داد تمدن غربی هم از مشکلات اساسی رنج می‌برد. مثل کسی که زباله‌ها را زیر فرش زیبا جمع کند، دولت‌های غربی همه این مشکلات را زیر آن زیبایی ظاهری پنهان کرده بودند.

با دکتر فرزاد جهان‌بین، عضو هیئت علمی‌دانشگاه شاهد، به گفتگو نشستیم. دکتر جهان‌بین معتقد است همه‌گیری ویروس کرونا، معایب گسترده‌ی فرهنگ فردمحور غربی را آشکار ساخته است. مشروح این گفتگو را بخوانید:

• به نظر شما آیا همگانی شدن این ویروس اشکالات نظام غربی را آشکار کرده است؟

جهان‌بین: ابتلائاتی مثل همین ویروس کرونا چون همه‌گیر است می‌تواند آزمونی باشد تا عیار ملت‌مندی و دولتمندی کشورها را نشان دهد. ملت‌مندی به این معناست که ملت چقدر به هم پیوسته است و در مقابل بحران‌ها چقدر تاب آوری دارد و چه ارزش‌هایی بر آن کشور حاکم است. دولتمندی هم به این معناست که دولت چه میزان توان دارد شرایط بحران را مدیریت کند و اوضاع را تحت کنترل خودش قرار دهد.

این آزمون امروز در حال انجام است و نظام‌ها دارند در یک مسابقه‌ی آشکار این دو محور را به نمایش می‌گذارند و خودشان را در معرض ارزیابی و قضاوت دیگران قرار می‌دهند. در مورد غرب، چون اینها توان اقتصاد بالایی داشتند، همچنین قدرت نظامی ‌بالایی داشتند؛ لذا همواره به عنوان مطالبه‌کار بودند و در موضع فعال قرار داشتند و دیگران در موضع پاسخگویی به آنها بودند. خب، ما یک چنین دیدی در مورد اینها داشتیم و چون این دید وجود داشت، همیشه با تحسین به آنها نگاه می‌شد؛ اما ابتلا به ویروس کرونا نشان داد تمدن غربی هم از مشکلات اساسی رنج می‌برد. مثل کسی که زباله‌ها را زیر فرش زیبا جمع کند، دولت‌های غربی همه این مشکلات را زیر آن زیبایی ظاهری پنهان کرده بودند و این ابتلا باعث شد آن ظاهر کنار برود و حقیقت آشکار شود.

عدم توان دولت‌ها در کنترل این وضعیت و مسائلی مثل مسئله ماسک دزدی که اتفاق افتاد یا اینکه سالمندان را رها کردند و اولویت را به جوانان دادند یا این هجومی‌ که نسبت به مغازه‌ها آورده شد، همه‌ی اینها نشان داد زیر این ظاهر زیبا مشکلات فراوانی وجود دارد که این ابتلا باعث شد آسیب‌ها رو بیایند.

بر این اساس به نظرم می‌آید وقتی رفتار ملت ایران را با دولت‌های غربی و ملت آمریکا مقایسه کنیم سوالات جدی در این زمینه از مسائل بنیادین حیات تا نوع نگاه به انسان تا مسائل مدیریتی ایجاد خواهد شد.

“ابتلا به ویروس کرونا نشان داد تمدن غربی هم از مشکلات اساسی رنج می‌برد. مثل کسی که زباله‌ها را زیر فرش زیبا جمع کند، دولت‌های غربی همه این مشکلات را زیر آن زیبایی ظاهری پنهان کرده بودند.“

• ریشه تفاوت رفتار مردم ایران و کشورهای مذکور چیست؟

جهان‌بین: به نظر من این امر به دو نوع تعریف از زندگی بر می‌گردد. یک دیدگاه، تربیت فردگرای سود محور است. این تربیت، وضعیت کنونی را در غرب رقم زده است. ازآن طرف تربیت ایثارمحور است که انقلاب اسلامی‌در پی آن است. در واقع دو نگاه به انسان وجود دارد. یک نگاه فردگرایانه و سود انگارانه و یک نگاه ایثارگرانه مبتنی بر مواسات. در این بحران خیل عظیمی‌ازکادر درمان، طلاب و دانشجویان به استقبال مرگ رفتند.به عبارتی فرهنگ استماته یعنی به استقبال مرگ رفتن. خب، این نتیجه تربیت ایثارگرانه است که اسلام به ما یاد داده است و در مقابلش، نگاه فردگرای سودمحور است که موجب می‌شود همه به فکر خودشان باشند و مرگ پایان همه چیز باشد.

مثلا در همین بحران کرونا چند هزار نفر از طلاب، مشغول کفن و دفن اموات شدند و حتی نه برای زندگان بلکه برای احترام و تکریم مردگان به استقبال خطر رفتند.

• اگر بخواهیم اندیشه این دو تمدن را بررسی کنیم، تا چه میزان مرگ اندیشی در مواجهه با این بحران موثر بوده است؟

جهان‌بین: حتما باید همه پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنیم و معتقد به نظام علت و معلول و مسببات هستیم اما معتقدیم در طول اینها، همه چیز به دست خداست. لذا یک آرامشی در میان مردم ایران هست. این به هم ریختگی در ملتهای دیگر در میان ملت ما وجود ندارد. این امر به خاطر این است ما مسبب الاسباب را خدا می‌دانیم و به او پناه می‌بریم که خود این، یک آرامشی ایجاد می‌کند. همچنین نوع نگاهی که به مرگ داریم چنین است که مرگ را پایان حیات نمی‌دانیم. همه اینها باعث شده چهره زیبایی از حیات ما در معرض دید جهانیان قرار بگیرد. من معتقدم دوره پساکرونا دوره دیگری خواهد بود و احتمالا معادلات قدرت به هم می‌خورد و یک فضای جدید ایجاد خواهد شد.

“یک دیدگاه، تربیت فردگرای سود محور است. این تربیت، وضعیت کنونی را در غرب رقم زده است. ازآن طرف تربیت ایثارمحور است که انقلاب اسلامی‌در پی آن است.“

• در لایه دولت و حاکمیت تفاوت میان دولت جمهوری اسلامی‌به عنوان زمینه ساز تمدن نوین اسلامی‌و دولتهای غربی مشاهده می‌شود؟

جهان‌بین: من عمده موفقیت‌های جمهوری اسلامی‌را به خاطر مردم و وجود رهبری می‌دانم که باعث می‌شود ثبات و آرامشی در کشور ایجاد شود. در چهارچوب نظام امامت و امت، حکومت ما هم عملکرد خوبی داشته است.هر چند در ابتدا خصوصا دولت منفعل شد اما در ادامه به خود آمدند. ما از واردکننده «کیت تشخیص» داریم به صادرکننده آن تبدیل می‌شویم. در قضیه کرونا کمبودها در کشور ما جبران شد و الآن تقریبا کمبودی در تهیه وسایل و تجهیزات نداریم. در نیازمندی‌های خوراکی مردم هم کمبودی نداریم. این در حالی است که ما کاملا در محاصره هستیم و بدترین تحریم‌ها علیه ما اعمال شده است. . در یک فقره صد هزار زندانی از زندان آزاد شد و غیر از این، کمک معیشتی به خانواده زندانیان صورت گرفت. این نکته بسیار مهمی ‌است و اتفاق مهمی ‌است که افتاده است.  این دارد قدرت جدیدی را در دنیا مطرح می‌کند. سوای این امر، عقلانیتی که در این سیستم وجود دارد که باعث تعطیلی حرم‌های معصومین شد اهمیت زیادی دارد. بالاخره این کار، کار کمی ‌نیست و امری بی سابقه است که توسط این نظام صورت گرفت. بر این اساس این مدل اجتهادی که به تعبیر قانون اساسی از طریق ولایت امر دارد در جمهوری اسلامی ‌صورت می‌گیرد وضعیت جدیدی را به جهان عرضه می‌کند.

• موفقیت‌های دولت‌های شرق آسیا مثل چین در مقایسه با غرب ناشی از چیست؟

جهان‌بین: به نظرم الگوی چین برای دیگران قابل توصیه نیست؛ چون چین یک حکومت اقتدارگراست. این خیلی مهم است که مردم یک کشور چقدر مدیریت پذیر باشند و چقدر به تصمیمات نظام سیاسی تن بدهند. به نظرم الگوی چین الگوی قابل توصیه ای نیست و اگر ما می‌خواهیم مقایسه کنیم باید میان کشورهایی مقایسه کنیم که نظام مردم سالاری دارند و مردم درآنجا حرفشان و جایگاهشان برجسته تر است. مدیریت چنین مردمی‌سخت است.

“عقلانیتی که در این سیستم وجود دارد که باعث تعطیلی حرم‌های معصومین شد اهمیت زیادی دارد. بالاخره این کار، کار کمی ‌نیست و امری بی سابقه است که توسط این نظام صورت گرفت. بر این اساس این مدل اجتهادی که به تعبیر قانون اساسی از طریق ولایت امر دارد در جمهوری اسلامی ‌صورت می‌گیرد وضعیت جدیدی را به جهان عرضه می‌کند.“

اینکه اگر جمهوری اسلامی‌را با حکومت‌های اروپایی مقایسه کنیم ما در رتبه بالاتری قرار می‌گیریم به خاطر این است که با وجود تحریم‌ها توانستیم عیار خودمان را نشان دهیم. با اینکه مردم ما اجتماعی هستند ولی یک دفعه آمار می‌دهند بالای 90 درصد مردم، پروتکل‌های بهداشتی را مراعات کردند. این نکته خیلی جالب است و قدرت تطبیق مردم ایران را نشان می‌دهد و اینکه اینها چقدر می‌توانند در این شرایط قدرت مدیریت داشته باشند.

• مواجهه همدلانه مردم ناشی از ضعف دولت است یا بیانگر نقش فاعلانه دولت است؟

هیچ دولتی بدون مردم نمی‌تواند اقدام کند. اینکه در غرب نمی‌توانند بحران را مدیریت کنند یک بخش‌اش ناشی از این است که مردم پای کار نیستند. دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند کاری انجام بدهند و انجام این امور فقط از عهده ملت بر می‌آید و درستش هم همین است. اصلا بدون مردم دولت نمی‌تواند این کارها را انجام بدهد.

• در این بحران‌ها حاکمیت باید به نقش مردم تکیه کند یا دنبال تصدی امور باشد؟

همان‌طور که بیان شد، دولت‌ها نمی‌توانند بدون حمایت مردم اقدامی‌انجام دهند. مثلا یک نفر می‌آید یک میلیارد تومان کرایه یک پاساژ را می‌بخشد. کجا دولت می‌تواند این اقدامات را انجام دهد. پس بدون مردم نمی‌شود اقدامی‌موثری انجام داد.

همدلی موجود میان ما، میان آنها نیست. مثلا شما این حجم از جوانان جهادی را که به مناطق محروم می‌روند و خودشان را در معرض خطر قرار می‌دهند در کدام کشور غربی مشاهده می‌کنید؟ این جریان ناشی از فرهنگ ایثار است که موجب می‌شود همانطور که گفتم، طرف، خودش را در معرض مرگ قرار دهد؛ همان کاری که پزشکان و پرستاران ما کردند. با اینکه امکانات ما کمتر از سایر کشورهاست ولی عملکردمان بهتر است و دلیل این امر ایثارگری کادر درمانی است.

• در بحران‌های آینده با توجه به تجربه کرونا، آیا غرب قدرت کنترل اوضاع مردم را خواهد داشت؟ همچنین آیا ما که تجربه خوبی در این زمینه داشتیم و توانستیم از ظرفیت مردم استفاده کنیم آیا در بحران‌های آینده از این ظرفیت استفاده خواهیم کرد؟

جهان‌بین: نظام بوروکراسی ما باید به نفع مردم کنار برود و فقط در حد هدایت و حمایت و نظارت باشد. ما هر چه می‌توانیم باید نظام بوروکراسی مان را به نفع مشارکت مردم کنار بزنیم. این بحث مهمی‌است و باید به آن فکر کرد. نظام بوروکراسی تا جایی که می‌تواند باید به نفع نهضت عقب نشینی کند. ما باید نظام بوروکراسی حداقلی داشته باشیم و محور کار بر اساس مشارکت حداکثری باشد. در خصوص غرب هم باید عرض کنم بعید می‌دانم غرب تغییر رویه بدهد چون این مسائل ریشه در مباحث بنیادین دارد و همانطور که اشاره کردم از این به بعد به نظر می‌رسد مشکلاتش بیشتر هم خواهد شد.