«باشگاه شما»، جایی است که دانشجویان، نخبگان و پژوهشگران علوم انسانی در آن، مقالات خود را با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند. شما هم می‌توانید با ارسال مقالات علمی‌ژورنالیستی، بعد از ارزیابی توسط هیئت تحریریه باشگاه اندیشه، مقالات خود را منتشر کنید. دسترسی به سایر مقالاتِ «باشگاه شما».

| افراد سرشناس یا عادی که تصاویر خصوصی خود را در معرض دید عموم می‌گذارند، از عواقب این کار خود اطلاع کامل و دقیقی ندارند.

به اشتراک گذاشتن عکس‌های خصوصی و یا انتشار عکس‌های خانوادگی و شخصی که در مکان‌های گوناگون و با پوشش‌های مختلف گرفته شده اند، یکی از معضلات نوپدید استفاده از فن آوری‌های نوین و گوشی‌های هوشمند است که متاسفانه بعد از افزایش ضریب نفوذ استفاده از گوشی‌های هوشمند در جامعه، به شدت در حال گسترش و توسعه است (رودبنه، ۱۳۹۴).

عکس‌هایی که تا چند سال قبل در آلبوم‌های برچسب دار نگهداری می‌شدند و یا بعد از ظهور عکاسی دیجیتال در رایانه‌های شخصی در فولدار‌های رمز دار و مخفی نگهداری می‌شدند، در حال حاضر در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند. درواقع امروزه به مدد اپلیکشن‌ها و برنامه‌هایی نظیر اینستاگرام، تلگرام، واتس آپ و… بسیاری از افراد به ویژه دختران و بانوان جوان بدون در نظر گرفتن موقعیت خانوادگی و ملاحظات فرهنگی، اخلاقی اقدام به اشتراک گذاری عکس‌های شخصی و خانوادگی و حتی خصوصی می‌کنند که این عمل به هیچ عنوان با معیارهای اخلاقی و عرف جامعه سنخیت ندارد (رودبنه، ۱۳۹۴). حال در این مقاله قصد داریم دلایل و عواملی که باعث این امر می‌شود را بیابیم و راجبع به نتایج و عواقب آن بحث کنیم.

پیش از آنکه به دلایل این امر بپردازیم ابتدا باید تعریفی درست از حریم خصوصی ارائه دهیم. حریم خصوصی چیست؟

اگر بخواهیم حریم خصوصی را تعریف کنیم، می‌شود گفت در میان تمام موارد حقوق بشر، تعریف حریم خصوصی، از بقیه دشوارتر و به شدت، به فرهنگ و زمینه‌های اجتماعی و محیطی که در آن یک شخص زندگی می‌کند، وابسته است. عدم وجود یک تعریف کامل، نشان از کم اهمیتی این موضوع نیست؛ بلکه نشان از گستردگی آن است (منافی و رضایت پور، ۱۳۹۶). تا آنجا که نویسنده ای اعلام می‌کند که 《تمامی‌موارد حقوق بشر، جنبه‌ها و ابعادی از حریم خصوصی هستند》. در تعاریف دیگری، حریم خصوصی را محرمانگی یعنی حق پنهان ساختن بعضی امور از دیگران، حق گمنام ماندن و حمایت از کرامت انسان دانسته اند. این تعریف درواقع می‌گوید هر شخص آزاد است که انتخاب کند مردم چه چیزی را درباره او بدانند و چه چیزی را نه (منافی و رضایت پور، ۱۳۹۶).

دلایل

بعضی از افراد مدعی هستند که بیشتر جنبه سرگرمی‌ این کار برایشان مطرح است و از این اشتراک گذاری منظور خاصی ندارند، ولی دلایل فراوانی در گسترش این پدیده در جامعه مطرح است.

کمبود تفریح و سرگرمی ‌در جامعه، ارزانی و آسانی اجرا، قابلیت اجرا در هر زمان و هر مکان، عدم نیاز به تخصص یا دانش خاص، تقلید از دیگران، خودنمایی، عقده گشایی، عدم آگاهی از تبعات منفی آن و … را می‌توان برخی از دلایل عمده رغبت جوانان یا حتی میانسالان به این امر برشمرد (رودبنه، ۱۳۹۴).

میل به محبوبیت و خودشیفتگی یکی از دلایل دیگر این امر است. یک کارشناس ارشد روانشناسی با اشاره به پژوهش‌های انجام شده اظهار کرد: پژوهش‌ها نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی بهشت افرادی است که دچار اختلال شخصیت خودشیفتگی هستند یا حداقل میل زیاد به محبوبیت دارند؛ زیرا آنها می‌توانند بدون داشتن روابط دوستانه واقعی، تعداد زیادی رابطه تخیلی برای خود دست و پا کنند؛ بنابراین شبکه‌های اجتماعی مجازی توهم محبوبیت را صرفا براساس کمیت تعداد دوستان برای فرد به وجود می‌آورد (انتخاب، ۱۳۹۸).

در بین کسانی که عکس‌های خصوصی خود را به اشتراک می‌گذارند عکس‌های دو نفره، صمیمی ‌و عاشقانه زوج‌های جوان نیز زیاد به چشم میخورد. جالب است بدانید هنگامی‌ که دو نفر در رسانه‌های اجتماعی مدام از خوشمزگی‌هایشان تعریف می‌کنند، به یکدیگر ابراز عشق می‌کنند و تصاویری از خودشان پخش می‌کنند که فعالیتهای جالب و رمانتیک شان را نشان می‌دهد، می‌خواهند دیگران را متقاعد کنند که در یک رابطه سالم و شاد هستند و درواقع می‌خواهند خودشان هم باور کنند که در یک رابطه شاد و سالم هستند. این زوج‌ها ممکن است به بیماری‌های روحی و روانی مبتلا باشند. زندگی عاطفی این افراد متزلزل است و آنها مدام به دنبال اثبات رابطه شان هستند (رضاجو، 1397).

پروفسور حسین باهر، استاد دانشگاه، پژوهشگر و رفتارشناس برجسته با اشاره به اینکه افراد سرشناس یا عادی که تصاویر خصوصی خود را در معرض دید عموم می‌گذارند، از عواقب این کار خود اطلاع کامل و دقیقی ندارند، گفت: دلایل فردی و شخصی چنین رفتارهایی را می‌توان در خود کم بینی و عقده‌های حقارت دوران کودکی افرادی دانست که عکس‌های شخصی و خصوصی خود، همسر و خانواده شان را در فضای مجازی با دیگران به اشتراک می‌گذارند (دولتشاهی، ۱۳۹۶).

حجت الاسلام  والمسلمین جلال نوری، پژوهشگر مذهبی و کارشناس رسانه در این باره می‌گوید: جامعه ایرانی‌ به دلیل اینکه با شیب تندی از سنت به مدرنیته وارد شده است، عطش ویژه ای به جاذبه‌های بصری دیجیتال دارد و ما بی آنکه از سواد و فرهنگ این فناوری دیجیتال آگاه باشیم داریم از آن استفاده می‌کنیم.

از سویی ما نیز جامعه ای جوان داریم که کنجکاو است و افزون بر این، ساختار جامعه ایرانی، یعنی شخصیت فکری و فرهنگی جامعه ایرانی نیز کنجکاو است (دولتشاهی، 1396). وقتی همه این‌ها را در کنار هم قرار می‌دهیم، می‌بینیم که هم زمان با استفاده از این فناوری، دستگاه‌های فرهنگی و رسانه‌های عمومی‌ موظف بوده اند فرهنگ استفاده از دنیای دیجیتال و فضای مجازی را آموزش دهند تا هم عامه و هم چهره‌های سرشناس جامعه یاد بگیرند که باید هنگام انتشار یک عکس، فیلم یا مطلب در فضای مجازی این را در نظر بگیرند که هم ما نباید حریم عمومی ‌را نقض کنیم و هم دیگران نباید حریم خصوصی ما را بشکنند (دولتشاهی، 1396).

تبعات و عواقب

شاید در ابتدا به اشتراک گذاشتن عکس‌ها در فضای مجازی بی خطر به نظر برسد، اما محققان بر این باورند که این کار ممکن است اطلاعات حساس و محرمانه شخصی و شغلی اشخاص را در اختیار افراد سودجو قرار دهد. تقریبا تمام گوشی‌های هوشمند قابلیت تعیین موقعیت جغرافیایی افراد را با استفاده از فرآیندی به نام برچسب زنی جغرافیایی یا ژئوتگینگ که اطلاعات مکانی را از ماهواره‌ها می‌گیرد، دارند. با روشن گذاشتن سرویس موقعیت مکانی گوشی همراه هوشمند، این اطلاعات به صورت خودکار به عکس‌ها افزوده می‌شود و با به اشتراک گذاشتن این تصاویر، موقعیت مکانی فرد قابل ردیابی خواهد بود؛ تنها کافی است فرد سودجو از قسمت preview سیستم عامل مک، برای دسترسی به مختصات جی پی اس عکس‌های منتشر شده در فضای مجازی استفاده کند (گرداب، 1395).

“شاید در ابتدا به اشتراک گذاشتن عکس‌ها در فضای مجازی بی خطر به نظر برسد، اما محققان بر این باورند که این کار ممکن است اطلاعات حساس و محرمانه شخصی و شغلی اشخاص را در اختیار افراد سودجو قرار دهد. تقریبا تمام گوشی‌های هوشمند قابلیت تعیین موقعیت جغرافیایی افراد را با استفاده از فرآیندی به نام برچسب زنی جغرافیایی یا ژئوتگینگ که اطلاعات مکانی را از ماهواره‌ها می‌گیرد، دارند.“

امروزه در فضای مجازی متاسفانه دوست خانوادگی، دوست اجتماعی، دوست مجازی، همکار اداری، جمع خودمانی، بچه‌های گروه و افرادی از این دست، جای محارم و دوستان حقیقی و صمیمی ‌را گرفته‌اند و افراد گاهی اوقات بدون درنظر گرفتن عواقب و خطرات محیطی و بدون داشتن کمترین شناخت و آگاهی از طرف مقابل به تبادل محرمانه ترین و خصوصی ترین اطلاعات و تصاویر زندگی شان با این افراد می‌کنند که ماحصل آن در بسیاری موارد هتک حرمت، سوء استفاده و اخاذی و در مواردی برباد رفتن آبروی خانوادگی و اجتماعی خواهد بود (رودبنه، 1394).

یکی دیگر از تبعات منفی این امر، سرقت اموال کاربران اینستاگرام از طریق گوشی هوشمند است. امکان تعیین موقعیت جغرافیایی افراد از طریق عکس‌های منتشر شده در فضای مجازی، برای مجرمان فرصتی را فراهم می‌کند تا قربانیان خود را از این طریق شناسایی کرده و اموال آنها را سرقت کنند. به عنوان مثال، فردی در ایالات متحده متهم به سرقت از ۳۳ قربانی از طریق عکس‌های منتشر شده آنها در اینستاگرام شده است (گرداب، 1395). او از مختصات جی پی اس عکس‌ها به منظور ردیابی محل سکونت قربانیان استفاده کرد و در فرصت مناسب وسایل الکترونیکی، کیف پول و دیگر لوازم آنها را به سرقت برد. علاوه بر اطلاعات شخصی، اطلاعات شغلی افراد نیز با به اشتراک گذاشتن عکس در فضای مجازی در خطر لو رفتن قرار می‌گیرد. مثلا: اگر افراد عکس‌های مسافرت کاری خود را منتشر کنند احتمال درز اطلاعات کاری آنها وجود دارد (گرداب، 1395).

نتیجه گیری

حفظ حریم خصوصی افراد در شبکه‌های اجتماعی یکی از مهارتهای مهمی ‌است که کاربران باید از آن آگاه باشند. بعضی از افراد بدون هیچگونه توجهی اطلاعات و داده‌های شخصی خود را به اشتراک می‌گذارند. حتی شناختن دوستان و فالورها هم دلیل خوبی برای این بی دقتی‌ها نیست، زیرا عواقبی در پی دارد که گاه جبران ناپذیر است (منافی و رضایت پور، 1396).

همانطور که روز به روز استفاده از شبکه‌های اجتماعی از قبیل  فیس بوک، اینستاگرام و تلگرام بیشتر و بیشتر می‌شود، حفظ حریم خصوصی نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. عضویت در شبکه‌های اجتماعی در مواردی منجر به مشکلاتی شده است. کم نیستند افرادی که از برچسب خوردن عکس‌هایشان توسط دیگران و یا دیده شدن عکس‌های خصوصی شان توسط دوستان نه چندان صمیمی‌ شاکی اند (منافی و رضایت پور، 1396).

توصیه ای که در اینجا می‌‌توان کرد این است که اطلاعات غیر ضروری را حذف کنید، حریم خصوصی و امنیتی خود را تنظیم کنید. بهتر است که کاربران شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام صفحه‌های شخصی خود را خصوصی کرده و اطلاعات خود را فقط در معرض دید خانواده و دوستان واقعی خود قرار دهند. بهتر است  که درخواست دوستی افراد ناشناس را رد کنند و به یاد داشته باشند که هیچ چیز هرگز از روی اینترنت پاک نخواهد شد (منافی و رضایت پور، 1396).

منابع

پایگاه خبری_تحلیلی لاهیجان و رودبنه، (1394). حریم خصوصی در دنیای مجازی چندان هم خصوصی نیست، 21اردیبهشت1398،http://www.lahidjan.com

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، (1398). 10علت گرایش به شبکه‌های اجتماعی مجازی. 20 اردیبهشت 1398،http://www.entekhab.ir

پایگاه رسانه ای گرداب، (1395). عواقب به اشتراک گذاشتن تصاویر شخصی با استفاده از گوشی‌های هوشمند. 21 اردیبهشت 1398،http://gerdab.ir

دولتشاهی، ا.(1396). رو کم کنی مجازی با عکس خصوصی. 21اردیبهشت 1398،http://www.irna.ir

رضاجو، ب. (1397). چرا زوج‌هایی که ارتباط  عاطفی خود را به اشتراک می‌گذارند موفق نیستند؟ Http://chetor.ir

منافی، س & رضایت پور، ز. (1396). حفظ حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی. 20 اردیبهشت 1398، http://ceop.ir