سال ۱۲۴۳ ه. ق که پیمان ترکمن‌چای میان ایران و روس امضا شد، آغاز مرحله دوم مواجهه ایرانیان با غرب بود. در دوره نخست صفویان، ایرانیان به سبب شکست در جنگ چالدران و آشنایی با ابزارهای جدید برآمده از غرب جدید، به نحو غیرمستقیم نسبتی با غرب برقرار کردند، اما در دوره دوم بواسطه پیشرفت و نو شدن و به طور خاص هنر و معماری برجسته مورد توجه غرب و سفرنامه نویسان قرار گرفت و شاردن با نوشتن سفرنامه، گزارشی از ایران آن روز به غرب داده که بعدها مورد توجه ناپلئون واقع شده است.

اما در مرحله دوم، شکست‌های ایران از روسیه سبب شد تا به واسطه پرسشی از جانب عباس میرزا و گفتگوهایش با ژوبر، ایرانیان کوشش کردند تا عامل پیشرفت غرب را دریابند.

در این دویست سال، رویارویی ایرانیان با غرب را می‌توان به ۸ دوره تقسیم کرد: الف) دوره پیشامشروطه؛ ب) دوره مشروطه؛ ج) دوره پهلوی اول؛ د) دوره پهلوی دوم، دهه بیست؛ ه) دوره پهلوی دوم، دهه سی و میانه چهل؛ و) دوره پهلوی دوم، میانه چهل و دهه پنجاه؛ ز) دوره اول پس از انقلاب تا آغاز دهه هشتاد؛ ح) دوره دوم پس از انقلاب، دهه هفتاد تاکنون.

اما این هشت دوره را باید در چهار رهیافت اصلی مورد توجه قرار داد:
•گرایش به غرب
•تعامل و در عین حال التقاط از غرب
•ستیز با غرب
•شناخت غرب

در دوره پیشامشروطه با دو وجه متناقض‌گونه روبه رو هستیم. از سویی بسیاری از سفرنامه‌ها به واسطه آشنایی نزدیک و از درون غرب نوشته شده است، اما برخی از آنها مانند سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ در حالی نوشته شده و بر بسیاری از مردمان و روشنفکران، تأثیر نیرومند گذاشت که نویسنده نه تنها در زمره متفکران نبوده بلکه از دور و از طریق جراید و نشریات در استانبول با غرب آشنایی پیدا کرده است. آخوندزاده تنها از معبر حلقه روشنفکری در گرجستان درباره غرب داوری کرد. رساله کمال الدوله و مکتوبات که آغاز رویارویی با غرب است بدون مشاهده غرب و آشنایی عمیق با غرب تدوین شده و تأثیر بسیار گذاشت.

رساله‌های حیرت‌نامه و شگرف نامه و نوشته‌های ملکم خان به واسطه آشنایی از درون غرب تدوین شد اما اساساً بی بهره از تفکر درباره علل ترقی غرب و فهم بنیان‌های فکری غرب بود.

مشروطه به جای آشنایی صحیح از غرب، سبب انحرافات، تفرقه، شکاف درونی جامعه ایرانی و سرانجام پس از ۱۴ سال منجر به ظهور استبداد شد. مشروطه مهمترین جنبش اجتماعی در آسیا محسوب می‌شد اما مهمترین علت شکست آن، فقدان پشتوانه فکری و عدم فهم دقیق دوره جدید است.

متفکران و نخبگان دوره پهلوی اول به خوبی از غرب آشنایی داشتند اما نمی‌توانستند در درون جامعه بسته و استبدادی، بنیان‌های غرب را در ایران ظهور دهند.

با انقلاب سال ۵۷ نسبت ما با غرب دچار تحولاتی بنیادین شده و از آن زمان تاکنون، در تقابل با عالمیت غرب قرار گرفتیم گرچه فهم متفکران ما در دهه آغازین ۳۰ به واسطه سرخوردگی‌های ناشی از شکست جنبش ملی شدن صنعت نفت و کودتای ۲۸ مرداد اعم از روشنفکر، روحانی و دانشگاهی بیشترین تأثیر را در این تقابل برجای نهاد.